بیماری پرتس (Legg-Calvé-Perthes Disease) نوعی اختلال نادر در رشد استخوان ران کودکان است که منجر به تخریب تدریجی سر استخوان فمور (سر استخوان ران) می‌شود. این بیماری معمولاً در کودکان بین ۴ تا ۱۰ سال رخ می‌دهد و بیشتر در پسران شایع است. در بیماری پرتس، خون‌رسانی به سر استخوان ران مختل شده و این امر باعث نکروز یا مرگ سلول‌های استخوانی در این ناحیه می‌شود. با گذشت زمان، بدن به‌صورت طبیعی اقدام به جایگزینی بافت مرده با استخوان جدید می‌کند، اما این فرایند ممکن است منجر به تغییر شکل سر استخوان ران و مشکلات حرکتی در کودک شود.
علت بیماری پرتس
پزشکان هنوز علت دقیق بیماری پرتس را نمی‌دانند، اما تحقیقات نشان می‌دهد که این بیماری به دلیل قطع یا کاهش موقتی جریان خون به سر استخوان ران ایجاد می‌شود. برخی از عوامل موثر در بروز این بیماری شامل موارد زیر هستند:
- ژنتیک: برخی از مطالعات نشان داده‌اند که سابقه خانوادگی ممکن است در بروز این بیماری نقش داشته باشد.
- مشکلات عروقی: اختلالات عروقی که منجر به کاهش خون‌رسانی به استخوان می‌شود، یکی از علل احتمالی پرتس است.
- عوامل محیطی: رشد سریع استخوان در برخی از مراحل زندگی ممکن است احتمال ایجاد این بیماری را افزایش دهد.
- عوامل هورمونی: احتمال دارد که تغییرات هورمونی دوران کودکی نیز بر جریان خون استخوانی تأثیر بگذارد.
- فعالیت‌های فیزیکی: برخی از کودکان که فعالیت بدنی زیادی دارند، ممکن است به دلیل استرس مکانیکی بر استخوان‌های در حال رشد، بیشتر در معرض این بیماری قرار بگیرند.
علائم بیماری پرتس
بیماری پرتس معمولاً به آرامی شروع می‌شود و ممکن است تا ماه‌ها قبل از تشخیص، علائم اولیه ظاهر شوند. برخی از علائم شایع این بیماری عبارتند از:
- لنگیدن: کودک ممکن است هنگام راه رفتن دچار لنگش خفیف شود.
- درد در ران، زانو یا کشاله ران: معمولاً این درد با فعالیت تشدید شده و در زمان استراحت کاهش می‌یابد.
- کاهش دامنه حرکتی مفصل ران: کودک ممکن است در چرخش یا حرکت دادن مفصل ران احساس محدودیت داشته باشد.
- ضعف عضلات ران: به‌دلیل عدم استفاده صحیح از عضلات، ضعف در ناحیه ران مشاهده می‌شود.
- کوتاهی یکی از پاها: در برخی موارد، رشد نامتقارن استخوان ران می‌تواند باعث کوتاه‌تر شدن یکی از پاها شود.
تشخیص بیماری پرتس
تشخیص بیماری پرتس معمولاً با ترکیبی از بررسی‌های بالینی و تصویربرداری انجام می‌شود. پزشک برای تشخیص این بیماری از روش‌های زیر استفاده می‌کند:
- معاینه فیزیکی: بررسی الگوی راه رفتن کودک، میزان درد و دامنه حرکتی مفصل ران.
- تصویربرداری با اشعه ایکس: مهم‌ترین روش برای مشاهده تغییرات استخوانی در سر فمور است.
- MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی): برای مشاهده دقیق‌تر جریان خون در استخوان و بررسی میزان آسیب‌دیدگی استفاده می‌شود.
- اسکن استخوانی: برای ارزیابی خون‌رسانی به استخوان ران.
درمان بیماری پرتس
هدف از درمان بیماری پرتس، حفظ شکل طبیعی سر استخوان ران و جلوگیری از مشکلات حرکتی در آینده است. روش‌های درمانی بسته به سن کودک و شدت بیماری متفاوت هستند:
درمان غیرجراحی
درمان غیرجراحی بیماری پرتس در بسیاری از موارد می‌تواند به بهبود علائم کمک کند و از تغییر شکل شدید استخوان جلوگیری کند. این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:
- استراحت و کاهش فعالیت‌های پرتحرک: کودکان مبتلا به پرتس باید از انجام فعالیت‌هایی مانند دویدن، پریدن و ورزش‌های پرفشار خودداری کنند. این کار به کاهش استرس مکانیکی روی مفصل ران و جلوگیری از پیشرفت آسیب کمک می‌کند.
- فیزیوتراپی و تمرینات کششی: فیزیوتراپی یکی از مهم‌ترین اقدامات درمانی برای حفظ دامنه حرکتی مفصل ران و جلوگیری از خشکی آن است. تمرینات مخصوصی برای کشش و تقویت عضلات ران، لگن و اطراف مفصل توصیه می‌شود.
- شنا و دوچرخه‌سواری: این ورزش‌ها بدون اعمال فشار زیاد بر مفصل ران، به حفظ تحرک و تقویت عضلات کمک می‌کنند.
- بریس و ارتزهای مخصوص: در برخی موارد، پزشکان استفاده از بریس‌های ارتوپدی یا آتل‌های مخصوص را توصیه می‌کنند. این وسایل کمک می‌کنند که سر استخوان ران در موقعیت صحیح قرار گیرد تا فرآیند بهبودی به درستی انجام شود.
- دارودرمانی: داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن می‌توانند به کاهش درد و التهاب مفصل کمک کنند. در برخی موارد، پزشکان ممکن است داروهای دیگری نیز برای کاهش درد تجویز کنند.
- وزن‌گیری کنترل‌شده: کودکانی که اضافه‌وزن دارند، باید تحت نظارت پزشک وزن خود را کاهش دهند تا فشار روی مفصل ران کاهش یابد. تغذیه مناسب و کنترل کالری دریافتی در این زمینه اهمیت دارد.
- استفاده از عصا یا واکر: در برخی موارد، کودک ممکن است نیاز به استفاده از عصا یا واکر داشته باشد تا از فشار اضافی روی مفصل ران جلوگیری شود.
- نظارت مستمر پزشکی: پیگیری‌های مداوم با پزشک برای ارزیابی پیشرفت بیماری و اصلاح برنامه درمانی ضروری است. پزشک ممکن است نیاز به انجام تصویربرداری‌های دوره‌ای داشته باشد تا اطمینان حاصل شود که استخوان در حال بهبودی است.
درمان جراحی
در مواردی که بیماری پرتس به مرحله پیشرفته‌تری رسیده و تغییرات ساختاری شدیدی در استخوان رخ داده باشد، روش‌های جراحی پیشنهاد می‌شود:
- استئوتومی لگن یا فمور: در این روش، پزشک با تغییر موقعیت استخوان ران یا لگن، سر استخوان ران را به درستی درون حفره مفصل ران قرار می‌دهد تا فرآیند بهبودی بهتر انجام شود.
- جراحی رفع محدودیت‌های حرکتی: در برخی موارد، اگر دامنه حرکتی مفصل ران به شدت کاهش یافته باشد، جراحی برای آزادسازی تاندون‌ها و عضلات محدودکننده انجام می‌شود.
- تعویض مفصل ران (در موارد نادر): در شرایطی که بیماری در سنین بالاتر باعث تخریب شدید مفصل شده باشد، ممکن است نیاز به تعویض مفصل ران وجود داشته باشد.
مراقبت‌های پس از درمان
- جلسات منظم فیزیوتراپی برای بازگرداندن عملکرد مفصل و جلوگیری از ضعف عضلانی ضروری است.
- محدودیت فعالیت‌های پرتحرک تا زمانی که پزشک مجوز دهد، باید رعایت شود.
- پیگیری‌های مداوم پزشکی برای ارزیابی روند بهبودی و اطمینان از عدم تغییر شکل استخوان ضروری است.
جمع‌بندی
بیماری پرتس یک اختلال نادر اما جدی در کودکان است که می‌تواند بر رشد استخوان ران تأثیر بگذارد. با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، بسیاری از کودکان مبتلا به این بیماری می‌توانند عملکرد طبیعی مفصل ران خود را حفظ کنند. والدین باید در صورت مشاهده علائم مانند لنگش، درد در ران یا زانو، یا کاهش دامنه حرکتی، هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنند. آگاهی از بیماری پرتس و مدیریت صحیح آن می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی کودک کمک کند.
