قفل‌ شدن زانو: علل، علائم و درمان + اقدامات اولیه

قفل­‌شدن زانو به این معناست که شما نمی‌توانید زانوی خود را خم یا راست کنید که بسته به دلیل آن، به دو نوع قفل­‌شدن واقعی و کاذب تقسیم می­‌شود. قفل شدن واقعی زانو زمانی رخ می‌دهد که آسیب به استخوان یا غضروف زانو باعث ایجاد یک قطعه آزاد در مفصل شده و مانع حرکت آن شود. در حالی‌که قفل­‌شدن کاذب زانو به دلیل اسپاسم عضلانی ناشی از درد در زانو رخ داده و یک مکانیسم دفاعی برای جلوگیری از آسیب بیشتر زانو است. اقدامات اولیه در صورت قفل­‌شدن زانو شامل استراحت و بی­‌حرکت نگه داشتن زانو، استفاده از کمپرس یخ و مصرف داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی هستند. در هر دو نوع قفل­‌شدن کاذب و واقعی زانو، برای بررسی دلیل قفل­‌شدن باید به پزشک مراجعه کنید. گاهی اوقات، در موارد شدید و در صورت عدم پاسخ به درمان‌های غیرجراحی، ممکن است برای برداشتن قطعه غضروف یا استخوان آزاد در مفصل به جراحی نیاز داشته باشید.

قفل شدن زانو

قفل‌­شدن زانو به شرایطی گفته می‌­شود که زانو در یک وضعیت گیر کرده و خم کردن یا صاف ­کردن زانو غیرممکن باشد. دو نوع قفل شدن زانو وجود دارد: قفل شدن واقعی زانو و قفل شدن کاذب زانو.

قفل­‌شدن واقعی زانو زمانی اتفاق می‌­افتد که مفصل زانو به معنای واقعی کلمه و از لحاظ فیزیکی در جای خود قفل شده باشد و نتواند حرکت کند. در مقابل، قفل­‌شدن کاذب زانو بسیار رایج‌­تر بوده و زمانی اتفاق می­‌افتد که درد، منجر به اسپاسم عضلانی شده و حرکت زانو به­‌طور موقت محدود می­‌شود. در واقع، قفل­‌شدن کاذب زانو نوعی مکانیسم دفاعی برای جلوگیری از آسیب بیشتر به زانو است.

در صورتی که پس از اقدامات اولیه برای رفع قفل­‌شدگی زانو، احساس قفل‌­شدن از بین برود، احتمالاً قفل­‌شدگی از نوع کاذب بوده، اما درصورت تداوم حالت قفل­‌شدگی و ناتوانی در حرکت­‌دادن زانو، قفل‌­شدگی احتمالاً واقعی است. در هر دو نوع قفل­‌شدگی باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید و برای بررسی دقیق­‌تر جهت تشخیص دلیل و شروع درمان، معاینه شوید.

اقدامات اولیه هنگام قفل شدن زانو

چندین علت احتمالی برای قفل­‌شدن زانو وجود دارد و هر کدام روش درمانی خاص خود را دارند. اقدامات اولیه پس از قفل‌­شدن زانو شامل موارد زیر است:

• بی­‌حرکت نگه داشتن زانو: تمام فعالیت‌­های خود را متوقف کرده و زانوی خود را ­حرکت ندهید. اگر در حین یک رویداد ورزشی یا فعالیت­‌های دیگر زانویتان آسیب دیده است، فوراً متوقف شوید و به مفصل زانو استراحت دهید. حرکت اضافی می‌­تواند به مفصل زانو آسیب بیشتری وارد کند.
• عدم انداختن وزن بدن روی زانو: سعی کنید از واردکردن وزن به ناحیه آسیب­‌دیده به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت خودداری کنید.
• کمپرس یخ: یخ­‌درمانی یک روش آزمایش‌­شده برای کاهش درد و تورم است. در ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول پس از قفل‌­شدن زانو از یک کیسه یخ (پوشانده شده با یک حوله سبک و جاذب برای کمک به جلوگیری از سرمازدگی) به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، هر دو تا سه ساعت یک بار استفاده کنید.
• بالا نگه­‌داشتن زانو: زانوی قفل­‌شده را بالاتر از سطح قلب خود قرار دهید. بالا نگه داشتن زانو به کاهش تورم و محدودکردن استفاده از زانو کمک می­‌کند. می­‌توانید این کار را با قراردادن چند بالش زیر زانوی خود در حالی که دراز کشیده‌­اید انجام دهید. اگر نیاز دارید که بنشینید، زانو را با قراردادن بر روی صندلی یا چهارپایه در مقابل خود، بالا نگه دارید.
• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی: برای تسکین درد و تورم از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی استفاده کنید. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ادویل (Advil) و موترین (Motrin) که به طور کلی با نام ایبوپروفن شناخته می‌­شوند و داروی آلو (Aleve) که به نام ناپروکسن نیز شناخته می­‌شود، به کاهش تورم و مدیریت درد کمک می­‌کنند. برای اطلاع از دوز مناسب دارو، با پزشک خود مشورت کنید.
• حرکات کششی و تقویتی ملایم: در صورتی که قفل­ شدن زانوی شما از نوع کاذب باشد، می­‌توانید با حرکات تقویتی و کششی ملایم، به آرامی قفل زانوی خود را باز کنید. البته توجه داشته باشید، تنها در صورتی از این حرکات برای بازکردن قفل زانوی خود استفاده کنید که مطمئن باشید فشار زیادی بر زانوی شما وارد نمی­‌شود. در صورتی که برای انجام این حرکات نیاز به تحمل فشار یا درد زیادی دارید از انجام آن خودداری کرده و به پزشک مراجعه کنید.

عوارض عدم درمان قفل شدن زانو

قفل­‌شدن و صاف‌­نشدن زانو می­‌تواند باعث ایجاد مشکلات جدی در حرکت و عملکرد طبیعی پای فرد شود. عوارض قفل­‌شدن زانو در صورت عدم درمان عبارتند از:

• ایجاد درد و ناراحتی
• کاهش دامنه حرکت زانو
• افزایش اصطکاک ناشی از فشرده شدن مفصل
• سایش مفصل ناشی از انداختن وزن و فشار بر روی پای دیگر
• فشار بر عضلات اطراف کمر و باسن
• احتمال ابتلا به آرتروز

دلایل قفل شدن واقعی زانو

همان­طور که گفته شد قفل‌­شدن واقعی زانو زمانی اتفاق می‌­افتد که مانعی از نظر فیزیکی از صاف‌­شدن زانو جلوگیری کند. زمانی که فردی دچار قفل­‌شدن واقعی زانو شود، مفصل زانوی او در یک وضعیت گیر می­‌کند و اصلا نمی­‌تواند حرکت کند. از دلایل قفل­‌شدن واقعی زانو می‌­توان به پارگی مینیسک، پارگی رباط، وجود تکه­‌های آزاد در مفصل زانو، آرتروز، دررفتگی کشکک زانو و خار استخوانی اشاره کرد.

پارگی مینیسک

پارگی مینیسک شایع‌­ترین علت قفل­‌شدن واقعی زانو است. مینیسک‌ها دو تکه غضروف c شکل هستند که در دو طرف مفصل زانو قرار می‌­گیرند. آنها به‌­عنوان یک بالشتک بین استخوان­‌های ساق پا و ران عمل می­‌کنند. اگر مینیسک پاره شود، این امکان وجود دارد که قطعه‌­ای پاره شده و در مفصل زانو گیر کند و باعث قفل­‌شدن مفصل شود. پارگی مینیسک می­‌تواند در حین پیچ­‌خوردن یا چرخش شدید زانو رخ دهد. استفاده بیش از حد و تغییرات تحلیل­‌رونده در زانو نیز از علل دیگر پارگی مینیسک هستند.

پارگی رباط

چهار رباط اصلی در زانو وجود دارند که دو تا­ از آن­ها از وسط زانو عبور می­‌کنند تا آن را ثابت نگه دارند. یکی از آن‌ها رباط صلیبی قدامی (ACL) است که استخوان ران را به استخوان ساق پا متصل می­‌کند و ممکن است طی ضربه مستقیم به زانو یا با توقف یا چرخش ناگهانی کشیده یا پاره شود. رباط دیگر رباط صلیبی خلفی (PCL) است که در پشت ACL قرار دارد و احتمال آسیب آن خیلی کمتر است. دو رباط دیگر، رباط جانبی خارجی (LCL) و رباط جانبی داخلی (MCL) هستند که در طرفین زانو قرار دارند. LCL بیشتر از MCL و معمولاً توسط نیروی وارد شده به سمت داخل زانو یا کشیدگی بیش از حد مفصل زانو آسیب می­‌بیند.

تکه غضروف و استخوان جدا شده در مفصل زانو

ممکن است قطعه کوچکی از غضروف یا استخوان از مفصل زانو جدا شده و منجر به عدم حرکت مفصل و قفل‌­شدن واقعی زانو شود. به این اجسام آزاد شده در مفصل Loose body می­‌گویند که به صورت شناور در فضای مفصل قرار می­‌گیرند.

این قطعات غضروفی یا استخوانی ممکن است به مکان نامناسبی حرکت کرده، در آنجا گیر کنند و باعث قفل­ شدن مفصل در یک موقعیت خاص شوند. ایجاد قطعات آزاد و قفل­ شدن واقعی زانو ممکن است به دلیل موارد زیر باشد:

• صدمات شدید: معمولاً در اثر افتادن یا چرخش نامناسب زانو رخ می­‌دهد (به‌­عنوان مثال شکستگی کشکک).
• آرتروز زانو: قطعات استخوان یا غضروف آسیب‌­دیده، شکسته شده و در مفصل رها می‌­شوند. آرتروز زانو شایع­‌ترین علت قفل­ شدن زانو در افراد بالای ۶۰ سال است.
• بیماری استئوکندریت دیسکان (Osteochondritis Dissecan): در این بیماری، کاهش خون­رسانی به استخوان باعث شکسته‌­شدن قطعات استخوانی و آزاد­شدن آنها در مفصل می­‌شود. این بیماری اغلب باعث قفل­ شدن واقعی زانو در نوجوانان می‌­شود.
• خار استخوانی: خارهای استخوانی زانو که استئوفیت نیز نامیده می‌­شوند، توده­‌های کوچک و سختی از استخوان اضافی هستند که در داخل مفصل زانو رشد کرده و بیرون می‌­زنند. در برخی موارد، خار استخوان زانو هیچ علامتی ایجاد نمی­‌کند، اما ممکن است منجر به سفتی و قفل­ شدن زانو در افراد شود.

دلایل قفل شدن کاذب زانو

قفل­ شدن کاذب زانو تقریباً همیشه با درد مرتبط است. اگر درد زانو شدید باشد، مکانیسم‌های محافظتی بدن وارد عمل می‌شوند و حرکت را محدود می‌کنند، زیرا بدن سعی می‌کند از آسیب‌دیدگی بیشتر جلوگیری کند. بدن معمولاً این کار را با ایجاد اسپاسم عضلانی و نگه­داشتن پا در موقعیت انجام می­‌دهد. در ادامه عواملی که منجر به قفل­‌شدن کاذب زانو می­‌شوند را بررسی می‌­کنیم.

تورم و التهاب

التهاب و تورم زانو ممکن است در اثر شکستگی یا دررفتگی زانو، عفونت و یا تحت تأثیر بورسیت یا تاندونیت رخ دهد. بیماری­‌های دژنراتیو مانند آرتریت روماتوئید یا نقرس نیز ممکن است باعث التهاب و تورم شده و در نتیجه مانع حرکت زانو ­شود.

اختلال حرکت کشکک زانو (Patellar Maltracking)

اختلال حرکت کشکک زانو، وضعیتی است که در آن کاسه زانو هنگام خم شدن یا صاف شدن زانو، از شیار خود منحرف شده و به طرفین حرکت می­‌کند. در حالت طبیعی، کاسه زانو در یک شیار کوچک در انتهای استخوان ران به نام شیار تروکلئار می­‌لغزد. آسیب‌های ناشی از ورزش، استفاده بیش از حد یا ضربه می‌تواند باعث شود کشکک از جایگاه طبیعی خود کمی خارج شده و به درستی در شیار تروکلئار قرار نگیرد. در بیشتر موارد، کاسه زانو به سمت بیرون ساق جابه‌جا می‌­شود، اما می‌­تواند به سمت داخل نیز حرکت کند.

به طور کلی، اختلال حرکت کشکک از فشار زیاد روی زانو، به ویژه حرکات پیچشی که در بسیاری از ورزش‌ها رخ می‌دهد، ناشی می‌شود. اختلال حرکت کشکک می‌­تواند به دلایل زیر رخ دهد:

• آسیب­ در اثر ضربه: ورزشکاران و افرادی که از نظر بدنی فعال هستند ممکن است از آسیب‌های اطراف کشکک زانو رنج ببرند، به همین دلیل است که اختلال ناهنجاری کشکک زانو اغلب بر بزرگسالان جوان فعال تأثیر می‌­گذارد.
• دیسپلازی مادرزادی کشکک زانو: افراد ممکن است یک کشکک زانو یا تروکلئار ناقص/دیسپلاستیک ارثی داشته باشند. در این حالت کشکک زانو به درستی حرکت نمی‌­کند که منجر به بی‌­ثباتی می‌­شود.
• کشکک آلتا: در این حالت کشکک بالاتر از محل طبیعی قرار گرفته است. این بیماری اغلب زمینه ژنتیکی داشته و بیماران از سستی مادرزادی مفاصل رنج می‌­برند.

عدم تعادل و ناهماهنگی عضلات

عدم تعادل عضلانی به وضعیتی اطلاق می‌­شود که برخی از عضلات اطراف زانو، قوی­‌تر یا ضعیف­‌تر از سایرین هستند. این عدم تعادل می­‌تواند منجر به حرکت غیرطبیعی یا تراز نامناسب مفصل زانو و در نتیجه باعث ساییدگی و پارگی مفصل و درد شود.

در صورتی که درد زانو شدید باشد، ممکن است ماهیچه­‌های اطراف زانو طی یک واکنش محافظتی، دچار اسپاسم و انقباض شوند تا از مفصل در برابر آسیب بیشتر محافظت کنند. این اسپاسم عضلانی می‌­تواند باعث قفل­ شدن زانو شود، حتی اگر هیچ انسداد فیزیکی وجود نداشته باشد.

سندرم پلیکا

سندرم پلیکا یک بیماری ناشی از التهاب در پوشش مفصل زانو است. در واقع، پلیکا چین‌های کوچکی در غشای سینوویال است. سندرم پلیکا، با نام دیگر پلیکا سینوویالیس، می­‌تواند در هر یک از چهار پلیکای زانو ایجاد شود که شایع‌­ترین آن در پلیکای داخلی است.

راه‌های تشخیص علت قفل شدن زانو

پزشک برای تشخیص قفل­‌شدن زانو و نوع آن، معاینه خود را با پرسیدن سوالاتی در مورد علائمی مانند درد و تورم شروع می­‌کند. سپس زانو را به صورت فیزیکی معاینه کرده تا علائم کبودی، التهاب و حساسیت را بررسی کند. در طول معاینه، پزشک ممکن است برای ارزیابی، مفصل زانو را فشار داده یا خم کند. سپس ممکن است از فرد بخواهد که در اتاق راه برود تا تحرک او را ارزیابی کند.

گاهی اوقات، پزشک ممکن است تصویربرداری تشخیصی را برای بررسی دقیق زانو توصیه کند. نمونه‌هایی از این آزمایش‌ها عبارتند از: تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)، اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT اسکن)، اشعه ایکس، سونوگرافی.

آزمایش­‌های دیگر نیز می‌­تواند به پزشک کمک کند تا علائم التهاب یا عفونت را بررسی کند. این آزمایش‌­ها شامل آزمایش خون و روشی به نام آرتروسنتز است که شامل نمونه‌­برداری از مایع مفصل زانو می‌شود.

پیشگیری از قفل شدن زانو

همانطور که گفته شد، قفل شدن زانو یک بیماری نیست بلکه یکی از علائم مشکلات دیگری است که در زانو وجود دارد و برای برطرف کردن آن، باید مشکل زمینه‌ای را حل کرد. علت بسیاری از مشکلاتی که برای زانو به وجود می‌آید، ضعف عضلات اطراف زانو و عدم هماهنگی قدرت آن‌هاست. بنابراین اگر دچار یکی از بیماری و عارضه‌های گفته شده در زانو هستید، می‌توانید با تمرینات درست، تحت نظر پزشک یا فیزیوتراپیست، از پیشرفت بیماری و قفل شدن زانو جلوگیری کنید. در ادامه به برخی از حرکات ملایم که می‌توانند باعث تقویت عضلات شما شوند، می‌پردازیم.

سوالات متداول

آیا قفل زانو خود به خود باز می‌شود؟

در صورتی که قفل­‌شدن زانو کاذب باشد، مدتی طول می­‌کشد تا بتوانید زانو را به آرامی حرکت داده و قفل زانو را باز کنید. برای بازکردن زانوی قفل­‌شده واقعی، نیاز است تا عامل اصلی قفل زانو بررسی و رفع گردد. گاهی اوقات نیاز به مداخله حرفه­‌ای برای خارج‌­کردن قطعه از فضای مفصل است تا بتوانید دوباره زانوی خود را حرکت دهید.

قفل­ شدن زانو چقدر جدی است؟

قفل شدن زانو به دلیل یک مشکل دیگر در زانو رخ داده و می­‌تواند منجر به اختلال در حرکت و عملکرد پای شما شود. بنابراین در اولین فرصت برای فهمیدن علت و درمان آن حتماً به پزشک مراجعه کنید.

آیا زانوی قفل­ شده از جا در رفته است؟

قفل­‌شدن زانو اغلب به دلیل پارگی مینیسک یا وجود اجسام آزاد در مفصل ایجاد می­‌شود. یکی از علل نادر قفل­‌شدن زانو، دررفتگی کشکک زانو است.

آیا قفل شدن زانو دردناک است؟

معمولاً زانو در حالت کشیده یا صاف قفل می‌­شود، به این معنی که تلاش برای خم‌­کردن زانو باعث درد شدید شده یا غیرممکن می‌­شود.

آیا قفل ­شدن زانو طبیعی است؟

قفل‌­شدن زانو معمولاً به دلیل آسیب به استخوان­‌ها یا غضروف داخل زانو و یا اسپاسم عضلانی ناشی از درد ایجاد می­‌شود. بنابراین بهتر است در اسرع وقت برای معاینه به پزشک مراجعه کنید.

چرا نمی‌­توانم زانویم را صاف کنم اما می­‌توانم آن را خم کنم؟

اگر می‌­توانید زانوی خود را خم کنید اما نمی‌­توانید بدون درد آن را صاف کنید، ممکن است دچار شرایطی مثل پارگی مینیسک، التهاب تاندون ناشی از دویدن زیاد و یا کشیدگی عضلات شده باشید.

اگر نتوانم زانویم را صاف کنم باید به اورژانس مراجعه کنم؟

اگر زانو درد شما ناشی از یک آسیب جدی است، به بخش مراقبت‌های فوری یا اورژانس بروید. اگر مفصل زانوی شما خم شده یا تغییر شکل داده است و یا در زمان مصدومیت صدای ترکیدن شنیده‌­اید به مراقبت فوری پزشکی نیاز دارید.

چرا نمی‌توانم زانوی خود را بیش از ۹۰ درجه خم کنم؟

این عارضه می‌­تواند به دلایل مختلفی از جمله دویدن یا راه رفتن، بالا بودن بیش از حد کاسه زانو در مفصل، ضعیف بودن عضلات ران، سفت شدن همسترینگ، تنگی تاندون آشیل، آسیب یا استفاده بیش از حد از زانو ایجاد شود. این وضعیت با معاینه فیزیکی قابل تشخیص است. درمان بسته به سن، سلامتی و سطح درد شما می­‌تواند متفاوت باشد.

آیا می­‌توان قفل­‌شدن زانو را بدون جراحی درمان کرد؟

هر دو نوع قفل­‌شدن واقعی و کاذب زانو معمولاً به استراحت، یخ‌­درمانی و داروهای مسکن نیاز دارند. پزشک همچنین ممکن است فیزیوتراپی را برای کمک به بازگرداندن حرکت در مفصل زانو توصیه کند. اگر این اقدامات موثر واقع نشد، ممکن است عمل جراحی لازم باشد.