آرتروسکوپی یک روش جراحی کم‌تهاجمی است که برای بررسی، تشخیص و درمان مشکلات مفصلی استفاده می‌شود. این عمل با استفاده از دستگاهی به نام آرتروسکوپ انجام می‌شود که شامل یک دوربین کوچک و ابزارهای جراحی مخصوص است. آرتروسکوپی به پزشکان این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به ایجاد برش‌های بزرگ، مشکلات مختلفی مانند پارگی رباط، آسیب غضروف و التهاب مفاصل را درمان کنند. این روش بیشتر برای زانو، شانه، مچ دست، مچ پا و لگن به کار می‌رود و به دلیل دوره نقاهت کوتاه‌تر و کاهش عوارض، محبوبیت زیادی در میان بیماران و پزشکان دارد.
آرتروسکوپی یکی از پیشرفت‌های مهم در حوزه پزشکی ورزشی و درمان بیماری‌های مفصلی است. این عمل نه تنها به تشخیص دقیق‌تر مشکلات مفصلی کمک می‌کند، بلکه امکان انجام بسیاری از جراحی‌های پیچیده را با کمترین آسیب به بافت‌های اطراف فراهم می‌کند. به همین دلیل، آرتروسکوپی امروزه به عنوان یک روش استاندارد در درمان آسیب‌های مفصلی شناخته می‌شود.
کاربردهای آرتروسکوپی
آرتروسکوپی برای درمان طیف وسیعی از مشکلات مفصلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از کاربردهای اصلی این روش عبارت‌اند از:
- تشخیص و درمان آسیب‌های رباطی: پارگی‌های رباط یکی از شایع‌ترین آسیب‌های ورزشی است که می‌تواند باعث ناپایداری مفصل شود. آرتروسکوپی به‌ویژه در درمان پارگی رباط صلیبی قدامی (ACL) در زانو، پارگی رباط‌های مچ پا و رباط‌های شانه مؤثر است.
- درمان آسیب‌های غضروفی: غضروف مفصلی وظیفه کاهش اصطکاک در مفاصل را دارد. آسیب به این بافت می‌تواند منجر به درد و کاهش عملکرد مفصل شود. با استفاده از آرتروسکوپی، پزشک می‌تواند نواحی آسیب‌دیده را ترمیم یا برداشت کند و حتی در برخی موارد از پیوند غضروف استفاده کند.
- درمان آرتروز و ساییدگی مفاصل: در مراحل اولیه آرتروز، آرتروسکوپی می‌تواند به کاهش علائم کمک کند. این کار از طریق حذف اجسام آزاد در مفصل، صاف کردن سطح‌های ناهموار غضروف و کاهش التهاب انجام می‌شود.
- درمان التهاب و عفونت مفصلی: بیماری‌هایی مانند سینوویت مزمن (التهاب غشای سینوویال) و آرتریت سپتیک ممکن است نیاز به مداخله جراحی داشته باشند که با آرتروسکوپی می‌توان التهاب و عفونت را کنترل کرد.
- برداشتن اجسام آزاد در مفصل: گاهی‌اوقات قطعات کوچک استخوان یا غضروف به دلیل آسیب یا فرسایش در مفصل شناور می‌شوند. این اجسام می‌توانند باعث درد، قفل‌شدگی و محدودیت حرکت شوند که با آرتروسکوپی می‌توان آن‌ها را خارج کرد.
- درمان سندرم‌های مختلف: برخی از سندرم‌های خاص مانند سندرم گیر افتادگی شانه (Shoulder Impingement Syndrome) یا سندرم گیر افتادگی مچ دست (Wrist Impingement Syndrome) را می‌توان با آرتروسکوپی بهبود بخشید.
- درمان پارگی مینیسک: مینیسک‌ها دیسک‌های غضروفی بین استخوان‌های مفصل زانو هستند که نقش جذب شوک را ایفا می‌کنند. پارگی مینیسک یکی از رایج‌ترین مشکلات زانو است که می‌توان آن را از طریق آرتروسکوپی ترمیم یا قسمت آسیب‌دیده آن را برداشت.
- درمان ناپایداری مفاصل: در برخی افراد، مفاصل به‌ویژه در شانه، دچار ناپایداری می‌شوند که می‌تواند منجر به دررفتگی‌های مکرر شود. با کمک آرتروسکوپی، پزشک می‌تواند ساختارهای حمایتی مفصل را ترمیم کند و پایداری آن را بهبود بخشد.
- درمان پارگی تاندون‌ها: آرتروسکوپی به درمان پارگی تاندون‌های مختلف مانند پارگی روتاتور کاف در شانه یا تاندون آشیل در مچ پا کمک می‌کند.
- بازسازی سطح مفصلی: در برخی موارد، مفاصل دچار ساییدگی و تخریب تدریجی می‌شوند. آرتروسکوپی می‌تواند در بازسازی و اصلاح این سطوح نقش مهمی داشته باشد و از پیشرفت تخریب جلوگیری کند.
- کنترل و ارزیابی مفاصل پس از آسیب‌های تروماتیک: پس از آسیب‌های شدید مانند تصادف یا شکستگی‌های مفصلی، پزشک می‌تواند از آرتروسکوپی برای ارزیابی میزان آسیب و ترمیم بخش‌های آسیب‌دیده استفاده کند.
آرتروسکوپی برای چه نواحی استفاده می‌شود؟
آرتروسکوپی در درمان بسیاری از مفاصل بدن کاربرد دارد، از جمله:
- زانو: شایع‌ترین مفصلی که تحت آرتروسکوپی قرار می‌گیرد، برای درمان مشکلاتی مانند پارگی منیسک و رباط‌ها.
- شانه: برای درمان پارگی روتاتور کاف و بی‌ثباتی مفصل.
- مچ پا: جهت ترمیم آسیب‌های رباطی و درمان آرتروز.
- مچ دست: برای بررسی و درمان التهاب غلاف تاندون و آسیب‌های رباطی.
- لگن: برای درمان پارگی لابروم و برخورد غیرطبیعی استخوان‌های مفصل لگن.
مزایای آرتروسکوپی
آرتروسکوپی مزایای زیادی نسبت به جراحی‌های باز دارد، از جمله:
- کمترین میزان تهاجم: نیاز به برش‌های بزرگ ندارد.
- دوره نقاهت کوتاه‌تر: به دلیل آسیب کمتر به بافت‌های اطراف.
- کاهش خطر عفونت: نسبت به جراحی‌های باز احتمال عفونت کمتر است.
- نتایج دقیق‌تر: به کمک دوربین‌های پیشرفته، پزشک دید بهتری از داخل مفصل دارد.
نحوه انجام آرتروسکوپی
آرتروسکوپی یک روش جراحی کم‌تهاجمی است که در چندین مرحله انجام می‌شود. این فرآیند معمولاً بین ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت طول می‌کشد و شامل مراحل زیر است:
آماده‌سازی بیمار
قبل از شروع عمل، بیمار تحت بررسی‌های پزشکی قرار می‌گیرد تا اطمینان حاصل شود که شرایط لازم برای انجام آرتروسکوپی را دارد. این بررسی‌ها ممکن است شامل آزمایش خون، تصویربرداری (مانند ام‌آر‌آی یا رادیوگرافی) و ارزیابی کلی سلامت بیمار باشند. همچنین، پزشک توضیحات کاملی درباره روند جراحی، مزایا و خطرات احتمالی به بیمار ارائه می‌دهد.
بیهوشی
بسته به نوع مفصل موردنظر و شرایط بیمار، یکی از روش‌های بیهوشی زیر انتخاب می‌شود:
- بیهوشی عمومی: بیمار کاملاً بیهوش شده و در طول عمل هوشیاری ندارد.
- بی‌حسی نخاعی (اپیدورال): داروی بی‌حسی به ستون فقرات تزریق شده و قسمت پایینی بدن بی‌حس می‌شود.
- بی‌حسی موضعی: فقط ناحیه اطراف مفصل تحت درمان بی‌حس می‌شود، و بیمار در طول عمل هوشیار است اما درد احساس نمی‌کند.
ایجاد برش‌های کوچک و ورود آرتروسکوپ
پس از آماده‌سازی بیمار و اعمال بیهوشی، جراح یک یا چند برش کوچک (حدود ۵ تا ۱۰ میلی‌متر) روی پوست ناحیه موردنظر ایجاد می‌کند. سپس، یک لوله باریک حاوی دوربین (آرتروسکوپ) از طریق این برش وارد مفصل می‌شود. این دوربین تصاویر دقیقی از داخل مفصل را به مانیتور ارسال می‌کند و پزشک می‌تواند ناحیه موردنظر را بررسی کند.
تزریق مایع برای افزایش وضوح تصویر
برای مشاهده بهتر ساختارهای داخلی مفصل، پزشک یک مایع استریل (مانند محلول نمکی) را به داخل مفصل تزریق می‌کند. این مایع باعث اتساع مفصل شده و به حذف ذرات اضافی و بهبود وضوح تصویر کمک می‌کند. در نتیجه، پزشک می‌تواند آسیب‌های موجود را با دقت بیشتری بررسی کند.
انجام درمان‌های لازم
اگر هدف از آرتروسکوپی تنها بررسی مفصل باشد، پزشک بعد از مشاهده دقیق، ابزارها را خارج کرده و برش‌ها را بخیه می‌زند. اما اگر نیاز به مداخله جراحی باشد، ابزارهای جراحی خاص از طریق برش‌های دیگر وارد مفصل می‌شوند تا اقدامات درمانی موردنیاز انجام شود. برخی از مداخلات درمانی که در طول آرتروسکوپی انجام می‌شوند عبارت‌اند از:
- ترمیم یا برداشتن قسمت آسیب‌دیده مینیسک زانو
- بازسازی رباط‌های آسیب‌دیده مانند رباط صلیبی قدامی (ACL)
- برداشتن اجسام آزاد (تکه‌های غضروف یا استخوان شناور در مفصل)
- اصلاح ساییدگی‌های غضروفی و هموارسازی سطح مفصل
- ترمیم پارگی‌های تاندون یا بافت نرم اطراف مفصل
- درمان عفونت‌های مفصلی
اتمام عمل و بستن برش‌ها
پس از اتمام مراحل درمانی، مایع تزریق‌شده از مفصل تخلیه می‌شود و ابزارهای جراحی خارج می‌شوند. سپس برش‌های کوچک با چند بخیه بسته شده و روی آن‌ها پانسمان قرار می‌گیرد. به دلیل کوچک بودن برش‌ها، میزان خونریزی و جای زخم بسیار کمتر از جراحی‌های باز است.
انتقال بیمار به بخش ریکاوری
بعد از پایان جراحی، بیمار به اتاق ریکاوری منتقل می‌شود و علائم حیاتی او (فشار خون، نبض، سطح اکسیژن خون) تحت نظارت قرار می‌گیرد. در صورتی که بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار گرفته باشد، چند ساعت طول می‌کشد تا اثرات داروی بیهوشی از بین برود.
ترخیص از بیمارستان و توصیه‌های بعد از عمل
در بیشتر موارد، بیماران می‌توانند چند ساعت پس از عمل و در همان روز به خانه بازگردند. با این حال، برای برخی از بیماران که جراحی پیچیده‌تری داشته‌اند، ممکن است نیاز به بستری کوتاه‌مدت باشد. پزشک توصیه‌های لازم برای مراقبت‌های بعد از عمل را ارائه می‌دهد که شامل موارد زیر است:
- استراحت کافی و پرهیز از فعالیت‌های سنگین در چند روز اول پس از جراحی
- استفاده از کمپرس یخ برای کاهش تورم و التهاب
- مصرف داروهای مسکن و ضدالتهاب طبق تجویز پزشک
- تمرینات فیزیوتراپی و توانبخشی برای بازیابی حرکت و قدرت مفصل
- مراجعه به پزشک برای معاینه‌های بعدی به منظور بررسی روند بهبودی
مراقبت‌ها بعد از انجام آرتروسکوپی
دوره نقاهت پس از آرتروسکوپی بسته به نوع عمل، شدت مشکل مفصلی و شرایط جسمانی بیمار متفاوت است. رعایت توصیه‌های پزشکی پس از جراحی می‌تواند به بهبود سریع‌تر و کاهش عوارض احتمالی کمک کند. در این بخش به مهم‌ترین مراقبت‌های بعد از عمل می‌پردازیم:
کنترل درد و تورم
- استفاده از کمپرس یخ روی محل جراحی به کاهش تورم و درد کمک می‌کند. بهتر است هر ۲۰ دقیقه یک‌بار از یخ استفاده کنید و از تماس مستقیم آن با پوست خودداری کنید.
- مصرف داروهای مسکن و ضدالتهاب مانند ایبوپروفن و استامینوفن طبق تجویز پزشک برای کاهش درد توصیه می‌شود.
- بالا نگه‌داشتن عضو جراحی‌شده در حالت استراحت، به کاهش تورم کمک می‌کند.
استراحت و بازگشت تدریجی به فعالیت‌های روزمره
- در روزهای ابتدایی بعد از عمل، استراحت کافی ضروری است و بیمار باید از ایستادن و راه رفتن بیش از حد خودداری کند.
- برای جلوگیری از وارد شدن فشار زیاد به مفصل جراحی‌شده، ممکن است پزشک توصیه کند که از عصا یا بریس مخصوص استفاده کنید.
- بازگشت به فعالیت‌های روزمره باید تدریجی باشد و از انجام حرکات شدید و ناگهانی خودداری شود.
مراقبت از زخم و جلوگیری از عفونت
- زخم‌های جراحی باید خشک و تمیز نگه داشته شوند. تعویض پانسمان باید طبق دستور پزشک انجام شود.
- در صورت مشاهده علائم عفونت مانند قرمزی بیش از حد، افزایش تورم، خروج ترشحات غیرطبیعی یا تب، باید فوراً با پزشک تماس بگیرید.
- حمام کردن معمولاً پس از ۴۸ ساعت مجاز است، اما باید از خیس شدن مستقیم زخم‌ها جلوگیری کنید. پزشک ممکن است توصیه کند که برای چند روز از محافظ ضدآب استفاده کنید.
شروع تمرینات توانبخشی و فیزیوتراپی
- حرکات ساده و کنترل‌شده برای جلوگیری از خشکی مفصل باید تحت نظر پزشک یا فیزیوتراپیست انجام شود.
- پزشک ممکن است جلسات فیزیوتراپی حرفه‌ای را برای بازیابی دامنه حرکتی و تقویت عضلات توصیه کند.
- انجام تمرینات کششی و تقویتی در زمان مناسب، به کاهش سفتی مفصل و جلوگیری از ضعف عضلانی کمک می‌کند.
رعایت رژیم غذایی مناسب برای بهبود سریع‌تر
- مصرف مواد غذایی حاوی پروتئین، ویتامین C و روی به بازسازی بافت‌ها و تسریع روند بهبود کمک می‌کند.
- نوشیدن آب کافی و مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه به جلوگیری از یبوست ناشی از بی‌تحرکی و مصرف داروها کمک می‌کند.
- پرهیز از مصرف الکل و سیگار به بهبود سریع‌تر زخم‌ها و کاهش عوارض جراحی کمک می‌کند.
مراجعه به پزشک و پیگیری روند بهبودی
- بیمار باید طبق برنامه مشخص‌شده، برای بررسی روند بهبودی به پزشک مراجعه کند.
- در صورتی که درد غیرعادی، بی‌حسی یا علائم جدیدی ظاهر شود، باید فوراً به پزشک اطلاع داده شود.
- گاهی ممکن است بیمار نیاز به عکس‌برداری‌های بعد از عمل داشته باشد تا وضعیت مفصل و عملکرد جراحی ارزیابی شود.
عوارض عمل آرتروسکوپی
هرچند آرتروسکوپی یک روش ایمن است، اما ممکن است برخی عوارض نادر شامل موارد زیر باشد:
- عفونت زخم: به دلیل عدم رعایت بهداشت مناسب.
- ایجاد لخته خون: در برخی موارد، به ویژه در زانو.
- درد مزمن: ممکن است در برخی بیماران باقی بماند.
- آسیب به ساختارهای اطراف: مانند عصب‌ها یا عروق خونی.
هزینه عمل آرتروسکوپی
هزینه آرتروسکوپی بسته به عوامل مختلفی مانند نوع مفصل تحت درمان، پیچیدگی جراحی، بیمارستان و پزشک معالج متفاوت است. به‌طور کلی، این هزینه شامل:
- هزینه‌های بیمارستانی
- هزینه جراح و تیم پزشکی
- هزینه داروها و مراقبت‌های بعد از عمل
نتیجه‌گیری
آرتروسکوپی یک روش پیشرفته و کم‌تهاجمی برای درمان مشکلات مفصلی است که در بسیاری از بیماران منجر به بهبود قابل‌توجه عملکرد مفاصل می‌شود. با رعایت مراقبت‌های پس از عمل، بیمار می‌تواند به زندگی عادی خود بازگردد. چنانچه قصد انجام عمل آرتروسکوپی را دارید، مشورت با یک متخصص ارتوپدی باتجربه می‌تواند اطلاعات بیشتری درباره مناسب بودن این روش برای شما فراهم کند.
