پارگی رباط صلیبی؛ علائم پارگی رباط زانو

پارگی رباط صلیبی یکی از مصدومیت‌های شایع میان ورزشکاران است که در صورت ضربه شدید به زانو، پرش و فرود نامناسب، توقف و یا چرخش ناگهانی زانو اتفاق می‌افتد. افراد پس از پارگی رباط صلیبی، درد شدیدی را احساس می‌کنند و دچار تورم و ناپایداری زانو می‌شوند. بر اساس شدت مصدومیت، فرآیند درمان ممکن است شامل درمان‌های غیرجراحی مانند استراحت و تمرینات توانبخشی برای کمک به بازیابی قدرت و ثبات زانو یا جراحی برای جایگزینی رباط پاره شده و توانبخشی بعد از آن باشد. زمان بهبودی کامل بعد از جراحی نیز به شدت مصدومیت، وضعیت روحی فرد، سن و میزان تحرک او بستگی دارد. به طور کلی، درمان آسیب‌های خفیف معمولا چند هفته و مصدومیت‌های شدید نیز ممکن است تا یک سال طول بکشد.

پارگی رباط صلیبی

پارگی رباط صلیبی یکی از مصدومیت‌های شایع زانو است. رباط صلیبی قدامی (ACL) و رباط صلیبی خلفی (PCL) از رباط‌های قوی بدن هستند که داخل زانو قرار دارند و مانند ضربدر یا صلیب از روی یکدیگر عبور می‌کنند. این دو رباط، استخوان ران (فمور) را به استخوان ساق پا (درشت نی) متصل کرده و به کنترل دامنه‌ حرکتی و حرکت مفصل کمک می‌کنند. هر آنچه که به زانوی شما فشار زیادی برای خم شدن، وارد کند و یا باعث چرخش غیر طبیعی زانو شود، منجر به پارگی رباط صلیبی خواهد شد. پارگی‌های ACL معمولا حین ورزش‌هایی که شامل توقف‌ یا تغییرات ناگهانی در جهت، پرش و فرود هستند یا احتمال ضربه دیدن در آن‌ها بالاست، مانند فوتبال، بسکتبال، فوتبال آمریکایی و اسکی اتفاق می‌افتد.

صدمات رباط صلیبی می‌تواند از آسیب خفیف (کشیدگی و پارگی جزئی) تا آسیب شدید (پارگی کامل رباط) متغیر باشد. آسیب‌های رباط صلیبی قدامی به ندرت به صورت مجزا رخ می‌دهد و اغلب همراه با یک یا چند آسیب‌ دیگر مانند آسیب رباط صلیبی خلفی، آسیب مینیسک زانو، شکستگی‌های کوچک یا کوفتگی است. تمامی این آسیب‌ها و عوامل دیگری همچون شدت پارگی رباط صلیبی، سن، وضعیت سلامتی و میزان تحرک فرد آسیب‌دیده، بر نحوه درمان و مدیریت برنامه توانبخشی تاثیرگذار خواهند بود. اما بازگشت به ورزش در حد حرفه‌ای و مسابقات جهانی پس از آسیب رباط صلیبی ممکن است کمی چالش‌برانگیز باشد. زمان بازگشت به ورزش پس از پارگی رباط صلیبی به درجه پارگی، نوع درمان، نوع ورزش و میزان توانایی فرد بستگی دارد.

درجات پارگی رباط صلیبی

تمامی آسیب‌هایی که به رباط صلیبی وارد می‌شوند، منجر به پاره شدن رباط نمی‌شوند و برخی از آنها تنها کشیدگی یا پارگی جزئی ایجاد می‌کنند. به طور کلی، آسیب‌های وارد بر رباط صلیبی به سه درجه یا گرید تقسیم‌بندی می‌شوند. درمان پارگی رباط درجات یک و دو شامل درمان‌های غیر جراحی و پارگی درجه سه نیز ترکیبی از درمان‌های غیرجراحی و جراحی است. در جدول زیر خلاصه‌ای از روش‌های درمانی و مدت زمان بازیابی را با توجه به درجه پارگی رباط صلیبی مشاهده می‌کنید.

روش درمان و مدت زمان بازیابی بر اساس درجه پارگی رباط صلیبی

علائم پارگی رباط صلیبی یا زانو

به طور کلی پارگی رباط زانو توسط عواملی همچون فشار شدید به زانو و ورزش ‌هایی که به زانو فشار وارد می کند، حوادث، پیچ خوردگی ‌های ناگهانی ایجاد می ‌شود. هر نوع آسیب به رباط زانو باعث می ‌شود تا رباط زانو پاره شود. از جمله علائم پارگی رباط زانو و یا علائم پارگی رباط صلیبی این موارد می ‌باشند:

• شنیدن صدای تق در زانو: این صدا توسط فرد در لحظه‌ آسیب شنیده می‌شود، اما تمام افراد آن را نمی‌شنوند. برخی افراد نیز ممکن است هنگام آسیب‌دیدگی، پاره شدن ناگهانی رباط را در زانوی خود احساس کنند.
• درد شدید: درد یکی از شایع‌ترین علائم پارگی رباط زانو است. اگر بخواهید بایستید، درد پارگی رباط صلیبی تشدید می‌شود.
• تورم و درد: چند ساعت پس از آسیب معمولا مفصل زانو، متورم می‌شود و این تورم نیز در اکثر مواقع سریع اتفاق می‌افتد. در صورت استفاده از یخ یا بستن آتل، می‌توان شدت تورم را کاهش داد.
• همارتروز یا خونریزی: این علامت به معنای خونریزی در مفصل زانو است که به صورت کبودی زیر پوست قابل مشاهده است.
• از دست دادن دامنه حرکتی: پس از آسیب ممکن است حرکت دادن زانو به طور معمول مشکل باشد.
• احساس بی‌ثباتی: بعد از پارگی رباط ممکن است زمانی که وزن خود را روی پای آسیب‌دیده بیندازید، احساس بی‌ثباتی کنید به صورتی که انگار زیر پای شما خالی می‌شود. این احساس ممکن است همراه با درد و یا بدون آن باشد.
• ناتوانی در راه رفتن: ممکن است نتوانید راه بروید یا حتی اگر وزن خود را روی پای آسیب‌دیده بیاندازید، احساس درد و ناراحتی کنید.

بهتر است در صورت مشاهده هر یک از علائم پارگی رباط زانو به پزشک خود مراجعه کنید و تحت معاینات بالینی و تصویربرداری هایی قرار بگیرید تا نوع آسیب وارد شده به زانو و رباط زانوی شما مشخص شود و درمان مد نظر پزشک  شروع شود.

نحوه تشخیص پارگی رباط صلیبی

تشخیص پارگی رباط زانو با چندین روش انجام می‌شود. این روش‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا میزان و شدت آسیب را تشخیص دهد و بر اساس آن، درمان مناسب را پیشنهاد کند. روش‌های تشخیص پارگی رباط صلیبی عبارتند از:

درمان پارگی رباط صلیبی

درمان پارگی رباط به میزان صدمه وارد شده بر زانو بستگی دارد و با استفاده از چندین روش شامل روش‌های غیرجراحی و جراحی انجام می‌شود. صدمات رباط صلیبی می‌تواند از خفیف (مانند پارگی‌های کوچک یا رگ به رگ شدن) تا شدید (زمانی که رباط کاملا پاره شده است) متغیر باشد. هنگامی که رباط صلیبی به طور کامل پاره شده و علائم بالینی و داخلی مبنی بر ناپایداری زانو وجود داشته باشد، انجام عمل جراحی ضرورت می‌یابد. با این حال، مشخص نیست که بازسازی رباط صلیبی منجر به بازگشت به سطح فعالیت قبل از آسیب می‌شود یا خیر.

زمانی که آسیب رباط از نوع درجه یک و دو باشد (کشیدگی و پارگی جزئی) از روش‌های غیر جراحی درمان پارگی رباط صلیبی استفاده می‌شود. هدف اصلی این روش‌ها کاهش درد و تورم، بازیابی کامل دامنه حرکتی مفصل، بازگشت ثبات و استحکام مفصل و بازگشت فرد به سطح فعالیت‌های پیش از آسیب‌دیدگی است. درمان پارگی رباط صلیبی بدون جراحی شامل مدیریت درد و تورم، فیزیوتراپی، دارو درمانی، استفاده از بریس یا زانوبند طبی، تزریق پی آر پی، تزریق گاز ازون و تزریق استروئید است. البته به یاد داشته باشید این روش‌ها به طور کلی زمانی ارجحیت دارند که:

• سن بیمار بالای ۳۵ سال باشد
• درشت‌نی دچار دررفتگی نشده یا دررفتگی آن بسیار جزئی باشد
• هیچ آسیب دیگری در مفصل وجود نداشته باشد
• بیمار فعالیت زیاد ندارد و ورزشکار نیست

مدیریت درد و تورم

اولین قدم در درمان غیر جراحی، کنترل درد و تورم است. این کار معمولا با کمک پروتکل R.I.C.E انجام می‌شود که مخفف کلمات Rest، Ice ،Compression و Elevation است:

• استراحت (Rest): زانو باید به اندازه کافی استراحت کند، بنابراین باید از انجام فعالیت‌هایی مانند دویدن یا راه رفتن که باعث درد زانو و افزایش گردش خون در ناحیه آسیب‌دیده می‌شود، تا زمان تسکین علائم اجتناب کنید.
• یخ (Ice): یخ درمانی باعث انقباض عروق خون و در نتیجه کاهش تورم و جلوگیری از تورم بیشتر می‌شود. همچنین با کاهش انتشار محرک‌های عصبی درد به مغز، درد پارگی رباط صلیبی کاهش می‌یابد. برای یخ درمانی، یخ را در یک حوله یا پارچه مرطوب قرار دهید و ناحیه موردنظر را ماساژ دهید. این کار را می‌توانید چندین مرتبه در روز و هربار به صورت ۱۰ دقیقه ماساژ با یخ و ۱۰ دقیقه استراحت انجام دهید.
• فشرده سازی (Compression): یک باند محکم با خاصیت کشسانی را اطراف زانوی آسیب‌دیده بپیچید تا تورم و درد ناشی از آسیب کاهش یابد. توجه داشته باشید که هر لایه‌ جدید باید نیمی از لایه قبلی را بپوشاند. انجام این کار به صورت جزئی از حرکت زانو جلوگیری می‌کند.
• بالا نگه داشتن زانو (Elevation): بالا نگه داشتن زانو به طوری که سطح آن از سطح لگن شما بالاتر باشد، به کاهش درد و تورم کمک می‌کند. این کار با افزایش بازگشت وریدی خون و کاهش فشار، باعث کاهش تورم و تسهیل حذف مواد زائد از محل آسیب دیده می‌شود.

دارو درمانی

دارو درمانی با هدف کاهش درد و تورم زانو انجام می‌شود، زیرا کنترل آنها بخش مهمی از برنامه مراقبتی بیماران است. داروهای مسکن و داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن از جمله داروهایی هستند که برای آسیب‌دیدگی رباط صلیبی تجویز می‌شوند و به ترتیب باعث کاهش درد زانو و تورم آن خواهند شد. البته توجه داشته باشید که این داروها حتما باید توسط پزشک متخصص تجویز شوند، زیرا در برخی مواقع مصرف داروهای ضدالتهابی، مانع ادامه یافتن روند درمان می‌شوند. بنابراین از مصرف خودسرانه این داروها خودداری کنید. یکی دیگر از روش‌های درمانی غیرجراحی پارگی رباط زانو، تزریق استروئید به ناحیه آسیب‌دیده است که باعث کاهش التهابی پس از آسیب دیدن رباط‌های زانو خواهد شد.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی یکی از اقدامات حیاتی در فرآیند درمان غیرجراحی برای آسیب رباط صلیبی است. فیزیوتراپیست با انجام تمرینات ورزشی مخصوص، ماساژ، تحریک الکتریکی عصبی عضلانی (NMES) و لیزر درمانی به بازگرداندن دامنه کامل حرکت زانو و تقویت عضلات اطراف زانو به بیمار کمک می‌کند. این روش‌ همچنین به تثبیت زانو و جلوگیری از آسیب بیشتر کمک خواهد کرد. حتی اگر بیمار به جراحی نیاز داشته باشد، فیزیوتراپی پیش از انجام هرگونه جراحی ضروری است، زیرا جراحی زمانی باید انجام شود که مرحله التهابی زانو سپری شده، تورم فروکش کرده باشد و دامنه حرکتی نیز در حد نرمال یا نزدیک به نرمال باشد تا خطر سفت شدن زانو پس از جراحی به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کند. به طور کلی، مداخله فیزیوتراپی در پارگی رباط صلیبی در مراحل زیر ضروری است:

• اوایل آسیب‌دیدگی و مرحله التهابی حاد
• آماده‌سازی برای جراحی
• بعد از جراحی
• بازگشت به ورزش (در افراد ورزشکار)

فیزیوتراپی می‌تواند شامل کاردرمانی نیز باشد، به‌ویژه برای افرادی که شغل آن‌ها نیاز به کار عملی یا ایستادن طولانی‌مدت دارد. متخصصین کاردرمانی به بیماران کمک می‌کنند تا فعالیت بدنی خود را برای جلوگیری از آسیب‌های بعدی زانو به درستی انجام دهند.

استفاده از بریس زانو یا زانوبند طبی

از زانوبندهای طبی به منظور افزایش ثبات زانو و محافظت از آن در برابر آسیب‌دیدگی بیشتر استفاده می‌شود. استفاده از زانوبند طبی استاندارد، نتایج زیر را به همراه دارد و با این حال، باید توجه داشته باشید که مدت زمان استفاده از زانوبند باید بر اساس نظر پزشک و به مدت محدود باشد تا از آتروفی (تحلیل بافت عضلانی) عضله چهار سر ران جلوگیری شود.

• تسکین درد زانو
• برداشتن بخشی از فشار وارد به رباط‌های زانوی آسیب‌دیده و استراحت دادن به آن‌ها
• فراهم آوردن شرایط برای بهبودی اولیه رباط زانو
• محافظت از ساختارهای آسیب‌دیده زانو در برابر آسیب بیشتر

زانوبندهای طبی دارای انواع مختلفی از جمله زانوبندهای مفصلی، زانوبند نگهدارنده‌ استخوان کشکک، زانوبند آرتروزی، زانوبندهای نئوپرین و باند و نوار زانو است. برای انتخاب زانوبند مناسب باید با پزشک یا فیزیوتراپیست متخصص مشورت کنید.

تزریق اوزون

یکی از روش‌های درمان زانو درد ناشی از آسیب رباط، تزریق ترکیبی از اوزون، پروکائین، ویتامین B12 و مواد دیگر است که برای انواع مشکلات زانو موثر خواهد بود. تزریق اوزون باعث بهبود جریان خون در بافت آسیب‌دیده شده و با تامین مواد مغذی در بافت، روند بهبودی را تسریع می‌کند. این روش همچنین باعث از بین رفتن تورم نیز می‌شود و سلول‌ها را تحریک می‌کند تا بافت آسیب‌دیده را ترمیم کنند. تزریق اوزون باید هر ۱ الی ۲ هفته یکبار تکرار شود و پس از یک الی دو جلسه درمانی نیز نتایج آن مشخص خواهد شد.

تزریق PRP

تزریق PRP یا پلاسمای غنی از پلاکت یکی از روش‌های درمانی موثر برای درمان درد ناشی از صدمات رباط زانو است. هدف از این روش، درمان آسیب‌دیدگی با استفاده از فاکتورهای رشد بدن بیمار است. در این روش خون از خود بیمار گرفته می‌شود و سپس با استفاده از دستگاه سانتریفیوژ، پلاسمای خون جدا شده و در ناحیه آسیب‌دیده تزریق خواهد شد. پلاسمای خون سرشار از پلاکت و فاکتورهای رشد است، بنابراین تزریق آن باعث رفع علائم پارگی رباط صلیبی زانو، زانو درد و بهبودی کامل می‌شود. تاثیر این روش در برخی موارد به حدی است که گاهی نیاز به استفاده از دارو و جراحی را از بین می‌برد.

این روش در درمان آسیب‌دیدگی رباط، تاندون، استخوان و غضروف‌های زانو و برای افراد مبتلا به آرتریت مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به نوع، شدت آسیب و واکنش اولیه بیمار، پزشک یک الی چند مرتبه از روش تزریق PRP استفاده می‌کند. برای تعیین مکان دقیق تزریق نیز از تصویربرداری اشعه ایکس یا سونوگرافی استفاده می‌شود. این روش عوارض جانبی خاصی به همراه ندارد، زیرا پلاسما از خون خود فرد تهیه شده و احتمال واکنش سیستم ایمنی بدن به آن نزدیک به صفر درصد است.

روش‌ جراحی پارگی رباط صلیبی

زمانی که آسیب‌دیدگی رباط، درجه سوم باشد و رابط کامل پاره شده باشد، درمان‌های جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرند. هدف از عمل جراحی پارگی رباط صلیبی، بازگرداندن پایداری زانو به صورتی است که بیمار بتواند پس از عمل به زندگی و فعالیت‌های گذشته خود بازگردد. پارگی رباط صلیبی قابلیت ترمیم ندارد و باید بازسازی شود یا پیوند زده شود. بنابراین، پزشک ابتدا رباط آسیب‌دیده را برمی‌دارد و بافت دیگری از قسمتی از بدن خود فرد (اتوگرافت)، بدن فرد دیگر (آلوگرافت) یا رباط مصنوعی را با بافت پاره شده جایگزین می‌کند. درمان جراحی معمولا برای بیمارانی انجام می‌شود که دارای شرایط زیر هستند:

• بیمار کمتر از ۲۵ سال دارد
• درشت‌نی دچار دررفتگی شده است
• آسیب داخل مفصلی وجود دارد
• بیمار بسیار فعال یا ورزشکار است

پیش از انجام هرگونه جراحی، باید خونریزی و تورم زانو برطرف شود و محدوده حرکت و راه رفتن نیز توسط فیزیوتراپی اصلاح شود. بنابراین، جراحی معمولا ۸ تا ۱۰ هفته پس از آسیب انجام می‌شود، زیرا در صورت عدم کنترل ورم، خونریزی و اصلاح محدوده حرکت، جراحی با آسیب‌های جبران‌ناپذیری همراه خواهد بود. با پیشرفت علم پزشکی، از روش آرتروسکوپی برای جراحی پارگی رباط صلیبی استفاده می‌شود که با ایجاد دو برش کوچک انجام شده و نیازی به جراحی باز ندارد. در این روش معمولا از یک برش آرتروسکوپ و از برش دیگر آندوسکوپ یا از هر دو برش آرتروسکوپ، وارد ناحیه زانو شده و عمل پیوند رباط انجام می‌شود. آرتروسکوپ یک وسیله لوله‌ای مانند است که در سر آن میکروسکوپ وجود دارد و تصویر بزرگنمایی شده‌از داخل بدن را در مانیتور اتاق عمل نمایش می‌دهد.

بازگشت به ورزش پس از پارگی رباط صلیبی

زمان بازگشت به ورزش پس از پارگی رباط صلیبی به درجه پارگی، نوع درمان، نوع ورزش و میزان توانایی فرد بستگی دارد. درمان غیر جراحی معمولا برای پارگی‌های درجه ۱ و ۲ مناسب است و زمان بهبودی آن می‌تواند از چند هفته تا چند ماه طول بکشد. درمان جراحی برای پارگی‌های درجه ۳ و برای ورزشکارانی که می‌خواهند ورزش‌های سنگین انجام دهند، گزینه مناسبی است و طول درمان آن ممکن است یک تا دو سال طول بکشد. البته در برخی موارد برای ورزشکاران در پارگی درجه ۲ نیز جراحی انجام می‌شود تا از آسیب مجدد و پارگی کامل جلوگیری شود.

بازگشت به ورزش پس از پارگی رباط صلیبی یک فرآیند پیچیده و چند جانبه است که نیاز به ارزیابی شاخص‌های فیزیکی، روانی، بالینی و ورزشی دارد. حداکثر تفاوت عملکردی میان پای سالم و پای آسیب‌دیده باید بین ۱۰ تا ۱۵ درصد باشد تا بتوان برای بازگشت به سطح قبلی ورزش تصمیم گرفت. شاخص‌های مهم برای بازگشت به ورزش عبارتند از:

• قدرت و توازن عضلات
• محدوده حرکت زانو
• توان کنترل حرکت
• نتیجه تست‌های عملکردی ورزشی
• اعتماد به نفس
• تعهد و انگیزه

به طور کلی، هیچ ورزشی وجود ندارد که در صورت پارگی رباط صلیبی دیگر نتوان به آن بازگشت. اما برخی ورزش‌ها خطرناک‌تر هستند و احتمال پارگی مجدد رباط صلیبی را افزایش می‌دهند. این ورزش‌ها مانند فوتبال، بسکتبال، فوتبال آمریکایی و اسکی معمولا دارای توقف‌، تغییرات ناگهانی جهت، پرش و فرود هستند. برای انجام این ورزش‌ها باید اطمینان حاصل کنید که رباط صلیبی کاملا ترمیم شده و عضلات اطراف زانو نیز قوی و متعادل هستند. همچنین باید از تجهیزات مناسب و تکنیک‌های صحیح استفاده شود.

بازگشت به ورزش در سطح مسابقات جهانی

امکان بازگشت به ورزش در حد حرفه‌ای و مسابقات جهانی پس از آسیب رباط صلیبی وجود دارد، اما کمی چالش‌برانگیز خواهد بود. برخی ورزشکاران مانند کارولین وزنیاکی (تنیس)، تام بریدی (فوتبال آمریکایی)، کریستیانو رونالدو (فوتبال) و تایگر وودز (گلف) پس از درمان پارگی رباط صلیبی، موفق به بازگشت به سطح بالای ورزشی شده‌اند و حتی مدال‌های المپیک یا قهرمانی‌های جهانی نیز کسب کرده‌اند. اما برخی ورزشکاران نمی‌توانند به سطح قبلی خود بازگردند و مجبور می‌شوند به دلیل آسیب‌های مکرر یا ترس از آسیب مجدد از ورزش خداحافظی کنند.

با این حال، بازگشت به ورزش، تضمینی برای بهبود کامل و جلوگیری از آسیب‌های بعدی نیست و تمرینات و مسابقات باید با احتیاط بیشتری انجام شوند.

تفاوت مراقبت‌های ورزشکاران و افراد عادی

با توجه به اهمیت سالم بودن عضلات و مفاصل بدن در ورزش‌های حرفه‌ای پس از پارگی رباط صلیبی، تمرینات و مراقبت‌های ورزشکاران با افراد معمولی معمولا متفاوت است، زیرا ورزشکاران به بازگشت هرچه سریع‌تر به میادین ورزشی و رسیدن به سطح فعالیت قبل از آسیب خود نیاز دارند. اما افراد معمولی می‌توانند با سرعت کمتری به اهداف برنامه مراقبتی خود دست یابند. برخی تفاوت‌‎های میان مراقبت‌های ورزشکاران و افراد معمولی عبارتند از:

• ورزشکاران معمولا به جراحی نیاز دارند، در حالی که افراد معمولی گاهی می‌توانند با درمان غیر جراحی بهبود پیدا کنند.
• ورزشکاران به برنامه‌ریزی دقیق‌تر و مشخص‌تر برای بازگشت به میادین ورزشی نیاز دارند، در حالی که افراد معمولی می‌توانند با سرعت کمتر و با توجه به نیازها و اهداف شخصی خود پیش بروند.
• ورزشکاران معمولا به تمرینات ورزشی عملکردی نیاز دارند که شامل تقویت عضلات، افزایش محدوده حرکت، بهبود تعادل و کنترل حرکتی، تست‌های ارزیابی ورزشی و تطبیق با شرایط ورزشی است. اما افراد معمولی می‌توانند با تمرینات ساده‌تر و کمتر شروع کنند.

مراقبت‌های پس از آسیب رباط صلیبی

پس از آسیب رباط صلیبی و انجام عمل جراحی، بیمار باید برای مدتی فیزیوتراپی انجام داده و نباید با زانوی جراحی شده مانند زانوی سالم رفتار کند. طول درمان پارگی رباط صلیبی با توجه به شدت آسیب از چند هفته تا یکسال متغیر است. از بین رفتن درد، تورم و انقباض عضلانی، بازگشت محدوده حرکتی و راه رفتن طبیعی از جمله شاخص‌های یک برنامه مراقبتی موفق هستند که در هر سه درجه آسیب رباط صلیبی و قبل و بعد از عمل باید حاصل شوند. اهداف اصلی توانبخشی زانوی آسیب‌دیده عبارتند از:

• بازیابی دامنه حرکت کامل زانو
• بازیابی قدرت عضلانی و کشسانی رباط
• بازگشت پایداری زانو
• قدرت تحمل وزن بدن
• دستیابی به بالاترین سطح عملکردی ممکن (راه رفتن، دویدن، پریدن و غیره )
• بازگشت به ورزش

با توجه به این اهداف، فیزیوتراپیست برنامه مخصوصی برای شما طراحی می‌کند تا با ترکیب تحریک الکتریکی عصبی عضلانی و انجام تمرینات ورزشی، هرچه سریع‌تر بتوانید سلامتی خود را بدست آورید. مراقبت‌های فیزیوتراپی و تمرینات توانبخشی معمولا به صورت اهداف کوتاه مدت تنظیم می‌شوند و پس از دستیابی به یک هدف، برنامه هدف بعدی آغاز می‌‎شود. به این ترتیب که هدف اولیه، کاهش تورم و درد است و پس از آن نیز به تدریج، افزایش دامنه حرکتی، تحمل وزن بدن و راه رفتن به این اهداف اضافه خواهند شد.

اقداماتی که می‌توانید برای مراقبت از زانوی خود انجام دهید عبارتند از:

• پروتکل RICE یکی از مهم‌ترین مراحل در درمان اولیه و مراقبت‌های پس از آسیب رباط صلیبی است. استراحت، یخ درمانی، بستن بانداژ و بالاتر نگه داشتن زانو از سطح بدن می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.
• تا حد امکان زیاد راه نروید و برای راه رفتن از عصا استفاده کنید تا وزن بدن، کمتر روی پای آسیب دیده قرار گیرد.
• مصرف مواد غذایی غنی از پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی موجب بهبود سریع‌تر می‌شوند. مواد غذایی سرشار از کلاژن، ویتامین A، ویتامین E، ویتامین B، ویتامین C، روی و امگا-۳ می‌توانند به بهبود آسیب کمک کنند. اگر در رژیم غذایی خود اسیدهای چرب امگا ۳ کافی دریافت می‌کنید، ممکن است نیازی به مصرف داروهای ضد التهابی نداشته باشید.
• مصرف میوه‌ها و سبزیجات غنی از ویتامین A: هویج، سیب‌زمینی شیرین، برگ چغندر، کدو حلوایی و اسفناج
• مصرف میوه‌ها و سبزیجات غنی از ویتامین C: مرکبات، کیوی، فلفل و کلم بروکلی
• مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین D: شیر و سایر محصولات لبنی غنی شده با ویتامین D، جگر، زرده تخم‌مرغ و ماهی‌های چرب
• مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین E: تخمه آفتابگردان، بادام و فندق
• مصرف مواد غذایی حاوی پروتئین: گوشت قرمز، بوقلمون، ماهی و مرغ
• مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم: محصولات لبنی، مانند شیر و ماست و تخم مرغ
• مصرف مواد غذایی حاوی اسیدهای چرب: ماهی‌های چرب مانند سالمون، دانه‌های کتان و گردو
• مصرف مواد غذایی ضدالتهاب: زنجبیل و زردچوبه
• از مصرف کربوهیدرات‌ها و نشاسته‌های پالایش شده، غذاهای سرخ شده، گوشت قرمز و گوشت فرآوری شده، نوشابه، شکر، مواد غذایی با شاخص گلیسمی بالا، روغن‌های آفتابگردان، ذرت و سویا اجتناب کنید.
• انجام تمرینات سبکی که بر تقویت عضلات پا متمرکز هستند به بهبود آسیب کمک می‌کند. این تمرینات شامل تمرینات تقویت عضلات ران، تمرینات تقویت عضلات پشت ساق و تمرینات تقویت عضلات لگن هستند.
• با پزشک خود همواره در تماس باشید و سعی کنید به کوچکترین تغییرات توجه کرده و آن را با پزشکتان در میان بگذارید.
• فعالیت‌های روزمره و ورزشی خود را اصلاح کنید؛ به نحوی که امکان آسیب مجدد را کاهش دهید.

این مراقبت‌ها ممکن است به صورت شخصی‌سازی شده و با توجه به شرایط و توصیه‌های پزشکی تغییر پیدا کنند. مشاوره مداوم با پزشک یا فیزیوتراپیست نیز بسیار مهم است تا برنامه‌های مراقبتی مناسب و متناسب با وضعیت خاص فرد تدوین شوند.

تمرینات توانبخشی بعد از پارگی رباط صلیبی

بعد از اقدامات درمانی باید به متخصص فیزیوتراپی مراجعه کنید تا با توجه به مقدار آسیب، تمرینات لازم، تعداد و زمان آن‌ها را برای شما تعیین کند. تمرینات ورزشی باید به گونه‌ای تنظیم شوند که تمامی عضلات اطراف زانو را درگیر کنند، زیرا اگر روی یک قسمت بیشتر کار کنید، عضلات سمت مقابل ضعیف شده و این لمر به زانو فشار وارد می‌کند. بنابراین، فیزیوتراپیست به شما آموزش می‌دهد که چه تمریناتی را در چه تعداد دفعاتی باید انجام دهید. به طور کلی تمریناتی که برای تقویت عضلات زانو توصیه می‌شود شامل:

حرکت کشیدن پاشنه (Heel Slides)

روی زمین دراز بکشید یا بشینید به طوری که پاشنه هر دوپا روی زمین قرار داشته باشد. سپس به آرامی پاشنه پا را به سمت باسن خود به عقب بکشید و اگر نمی‌توانید از یک کش ورزشی یا پارچه کمک بگیرید. سپس پای خود را آهسته به حالت اول بازگردانید.

پرس پا

دراز بکشید و یک باند کشی را دور پای آسیب‌دیده خود قرار دهید، به طوری که کش در مرکز کف پا، بین پاشنه و انگشتان پا و دو سر آن در دستان شما باشد. سپس با کمک دست و با استفاده از کش، زانو را به سمت سینه خود به سمت جلو بکشید و پس از آن با کف پا به کش فشار بیاورید. به تدریج فشار را کاهش دهید و پا را به حالت اول بازگردانید.

اسکات نیمه نشسته

پشت به دیوار بایستید یا پشت یک صندلی را به منظور حفظ تعادل نگه دارید. سپس بدن خود را به آرامی حدود ۲۰ سانتی‌متر پایین بیاورید. در حالی که وزن را روی پاشنه‌های خود نگه داشتید، حدود ۵ ثانیه در این حالت بمانید و مجددا به حالت ایستاده بازگردید.

پشت پا ایستاده

مقابل دیوار بایستید و دستان خود را روی دیوار قرار دهید. سپس کف پای مصدوم خود را بلند کرده و سعی کنید پاشنه پای را به باسن برسانید. به مدت ۵ ثانیه در این حالت بمانید و سپس پای خود را پایین بیاورید.

ساق پا ایستاده

مقابل دیوار بایستید و هر دو دست را روی دیوار صاف قرار دهید یا پشت یک صندلی را به منظور حفظ تعادل نگه دارید. سپس تلاش کنید روی پنجه پا بالا بیایید. به مدت ۵ ثانیه در این حالت بمانید و پس از آن پای خود را پایین بیاورید.

کشش پای نشسته

 روی یک صندلی بشینید و پای مصدوم خود را به آرامی بالا بیاورید تا با ران در یک راستا قرار گیرد. سپس عضلات ران خود را منقبض کنید و ۵ ثانیه در این حالت بمانید و پس از آن پای خود را زمین بگذارید.

خطرات عدم درمان پارگی رباط صلیبی

اگر بلافاصله بعد از پارگی رباط صلیبی زانوی خود فرآیند درمان را آغاز نکنید، مشکلات شما بیشتر خواهد شد. التهاب ادامه پیدا می‌کند و رباط ضعیف می‌شود و در صورت پارگی جزئی، احتمالا به پارگی کامل تبدیل خواهد شد. در صورت عدم درمان، احتمال ایجاد آسیب‌های زیر وجود دارد:

• آسیب مینیسک: زمانی که رباط پاره می‌شود، سایر ساختارهای زانو از جمله مینیسک و دیگر رباط‌های زانو نیز به احتمال زیاد دچار آسیب می‌شوند. بنابراین اگر درمان را به تعویق بیندازید، این آسیب‌ها به تدریج تشدید می‌شوند. حتی اگر مینیسک سالم باشد، تأخیر در درمان باعث آسیب شدید به آن می‌شود. زیرا با تضعیف رباط صلیبی، مینیسک مجبور است فشار بیشتری برای حمایت زانو تحمل کند.
• احساس ناپایداری: با پارگی رباط صلیبی، ورزش کردن و انجام فعالیت‌هایی که نیاز به زانوی پایدار دارند، بسیار محدود می‌شود. دامنه حرکتی زانو کاهش پیدا می‌کند و زانو نمی‌تواند حرکات سریع و نیرومند را تحمل کند. بنابراین، در صورت عدم درمان، فعالیت‌های شما به شدت محدود خواهد شد.
• ابتلا به آرتروز: با پارگی رباط زانو و آسیب مینیسک، خطر استئوآرتریت افزایش می‌یابد. در صورت پارگی رباط صلیبی، انجام به موقع جراحی بسیار مهم است. ثبات مفصل زانو از ابتلا به آرتروز و آسیب غضروف‌های زانو جلوگیری می‌کند.
• درد و تورم: استفاده از زانو پس از پارگی رباط موجب تشدید درد و تورم می‌شود، زیرا التهاب فرصتی برای کاهش ندارد و به طور مداوم ایجاد می‌شود. اگر آسیب بدتر شود نیز طول درمان پارگی رباط صلیبی سخت‌تر و طولانی‌تر خواهد شد.
• وجود قطعات آزاد داخل مفصل زانو (Loose Bodies): در صورتی که پارگی رباط درمان نشود، ممکن است قسمتی از غضروف مفصلی و استخوان زیر آن به طور کامل یا ناقص جدا شده و به صورت جسم آزاد درون مفصل شناور شود. این قطعات آزاد باعث اختلال در حرکت مفصلی می‌شوند.

عوامل خطر پارگی رباط صلیبی

وجود برخی عوامل، خطر آسیب رباط صلیبی را افزایش می‌دهد. این عوامل خطر شامل:

• فعالیت‌های ورزشی: آسیب‌های رباط صلیبی معمولا در حین ورزش‌هایی که شامل حرکات ناگهانی یا تند هستند، به میزان بالاتری رخ می‌دهند. ورزش‌هایی مانند فوتبال، بسکتبال، فوتبال آمریکایی، اسکی، تنیس و ژیمناستیک از جمله این ورزش‌هایی هستند.
• جنسیت: آسیب رباط صلیبی در زنان به دلیل تفاوت در آناتومی میان زن و مرد، قدرت عضلانی و تأثیرات هورمونی، شایع‌تر است.
• انجام نادرست حرکات ورزشی: بعضی حرکات به خصوص در ورزش‌های قدرتی اگر درست انجام نشوند، منجر به آسیب خواهند شد. برای مثال، حرکت زانو به سمت داخل حین اسکات زدن، خطر پارگی رباط صلیبی را افزایش می‌دهد‌.
• پوشیدن کفش نامناسب: پوشیدن کفش غیراستاندارد یا کفشی که سایز آن مناسب نباشد، احتمال بروز آسیب‌های جسمی در هنگام انجام هر نوع ورزشی را افزایش می‌دهد. برای مثال، در ورزش فوتبال در صورت وارد شدن نیروی زیاد به پاها، میخ‌های موجود در کف کفش‌ اجازه نمی‌دهند که پا دچار لغزش شوند.
• استفاده از تجهیزات ورزشی نامناسب: عدم استفاده از تجهیزات ایمنی مخصوص هر ورزش و استفاده از تجهیزات غیر استاندارد مانند پابندهای اسکی که به خوبی روی پا تنظیم نشوند، احتمال آسیب زانو را افزایش می‌دهد.
• اصطکاک بالای سطح بازی: اگرچه افزایش ضریب اصطکاک میان کفش ورزشی و سطح بازی ممکن است کشش و عملکرد ورزشکار را بهبود بخشد، اما خطر آسیب به رباط صلیبی را نیز افزایش می‌دهد. زمانی که پا روی چمن مصنوعی و زمین بازی مصنوعی قرار می‌گیرد، به شدت به آن‌ها گیر می‌کند و در هنگام پیچش یا چرخش ناگهانی، احتمال آسیب افزایش می‌یابد.

پیشگیری از پارگی رباط صلیبی

پارگی رباط صلیبی یک آسیب شایع در میان ورزشکاران است. برخی از عوامل خطری که باعث ایجاد این عارضه می‌شود مانند آناتومی بدن و جنسیت قابل تغییر نیست، اما برخی عوامل دیگر قابل کنترل هستند و با داشتن یک برنامه مناسب می‌توان خطر ایجاد این آسیب‌ها را کاهش داد. بنابراین، شناخت این عوامل به بسیاری از افراد کمک می‌کند تا فعالیت ورزشی خود را ادامه دهند و از بروز آسیب پیشگیری کنند. این عوامل عبارتند از:

• تمرکز بر نوع حرکت و فعالیت: برخی حرکات مانند فرود آمدن پس از پرش با زاویه نامناسب، فرد را مستعد پارگی رباط صلیبی می‌کنند. بنابراین، دقت بالا و تمرین تکنیک‌های پرش باعث کاهش خطر پارگی رباط صلیبی می‌شوند. این تکنیک‌ها شامل موارد زیر است:
  • فرود به طور مساوی بر روی هر دو پا
  • خم شدن زانوها هنگام فرود
  • تنظیم بدن با پاها در هنگام فرود
  • نگه داشتن زانوها در فاصله عرض شانه هنگام فرود
  • تمرکز بر تمریناتی که عضلات مرکزی را تقویت کرده و به حفظ تعادل کمک می‌کنند
• تقویت عضلات مرکزی، پا و لگن: ضعف عضلانی یکی دیگر از عوامل خطر قابل تغییر است. قوی بودن عضلات لگن و ران شامل عضلات ناحیه سرینی، همسترینگ و چهارسر ران در کنترل حرکات زانو بسیار موثر است. ضعف این عضلات باعث می‌شود بار وزن بدن بیشتر روی زانو و رباط‌های آن وارد شود و احتمال ضعف و آسیب آن‌ها را افزایش می‌دهد. بنابراین، انجام تمرین روزانه و اصولی برای تقویت عضلات بدن، احتمال پارگی رباط صلیبی را کاهش می‌دهد.
• استراحت کافی: خستگی زیاد باعث عدم توانایی در کنترل بدن مخصوصا هنگام پرش و فرود می‌شود. بنابراین باید بین زمان ورزش و استراحت، تناسب برقرار باشد تا بدن دچار خستگی بیش از حد نشود.
• تغذیه مناسب: تغذیه مناسب نیز بخش مهمی از برنامه پیشگیری از آسیب‌دیدگی افراد مخصوصا ورزشکاران است. مصرف غذاهای غنی از کلاژن، ژلاتین، ویتامین‌های A،E ،B و C، غذاهای سرشار از روی و اسیدهای چرب امگا ۳ تاثیر بسزایی بر تقویت عملکرد مفاصل خواهد داشت.

مقایسه پارگی رباط صلیبی زانو و دررفتگی زانو

پارگی رباط صلیبی زانو و دررفتگی زانو هر دو آسیب‌های جدی در ناحیه زانو هستند، اما مکانیسم، علائم و درمان آنها با هم متفاوت است. در زیر به بررسی تفاوت‌های این دو آسیب می‌پردازیم:

نکته مهم: هر دو آسیب پارگی رباط صلیبی و دررفتگی زانو نیاز به تشخیص و درمان دقیق توسط پزشک متخصص دارند. خوددرمانی یا تأخیر در مراجعه به پزشک می‌تواند عوارض جدی برای زانو به همراه داشته باشد.

آیا پارگی رباط صلیبی باعث معافیت از سربازی می‌شود؟

برخی مشکلات مانند پارگی رباط صلیبی، توان بدنی و جسمی افراد را کاهش می‌دهند. به همین دلیل افرادی که دچار این عارضه هستند، توانایی انجام فعالیت‌های سنگین و سخت را ندارند. سازمان نظام وظیفه با در نظر گرفتن شرایط جسمی این افراد به آن‌ها معافیت از رزم یا معافیت دائم اختصاص می‌دهد.

افراد دارای شرایط معافیت از رزم، در دوره آموزشی خود از انجام برخی امور سنگین رزمی مانند رژه‌های گروهی، اردوهای دوره‌ای، حمل اسلحه، نگهبانی و غیره معاف خواهند بود و به جای انجام خدمات رزمی، بیشتر در امور اداری و خدماتی مشغول به خدمت می‌شوند.

مواردی که باعث معافیت دائم فرد می‌شوند نیز به شرح زیر است:

• بیشتر از دو مرتبه دچار پارگی رباط صلیبی شده باشند
• پارگی رباط صلیبی قدامی (ACL) و رباط صلیبی خلفی (PCL)
• پارگی یکی از رباط‌های جانبی علاوه بر پارگی رباط‌های ACL و PCL
• پارگی دو طرفه ACL یا PCL
• اختلال عملکردی با وجود جراحی پارگی دو رباط

مواردی که باعث معافیت از رزم می‌شوند:

• اختلال عملکردی بعد از جراحی پارگی دو رباط
• پارگی منیسک و یک رباط

از آنجایی که مفصل زانو جزء حساس‌ترین و مهم‌ترین مفاصل بدن است، انتخاب تیم پزشکی متخصص و مجرب در روند بهبود پارگی رباط صلیبی شما تاثیر بسزایی خواهد داشت. کلینیک فوق تخصصی ارتوپدی سعادت‌آباد متشکل از بهترین و مجرب‌ترین جراحان فوق تخصص ستون فقرات و ارتوپدی است که با بهره‌گیری از جدیدترین روش‌های تشخیصی و درمانی و مدرن‌ترین تجهیزات پزشکی در سطح استانداردهای بین‌المللی همگام با مراکز مشهور و معتبر در آمریکا و اروپا، آماده‌ ارائه خدمت‌ به شما عزیزان است. جهت برقراری ارتباط با کلینیک فوق تخصصی ارتوپدی سعادت آباد و دریافت وقت مشاوره با پزشکان این مجموعه با شماره تماس ۰۹۱۲۸۹۵۹۷۳۶ تماس حاصل فرمایید.

سوالات متداول

آیا بعد از پارگی رباط صلیبی می‌توانم از پله بالا بروم؟

بهتر است در روزهای اول آسیب، پله‌ها را در حالت نشسته بالا بروید و از دست‌ها و پای سالم خود برای بالا رفتن استفاده کنید. هنگامی که عصا را کنار می‌گذارید، برای مدتی طولانی باید به روش کودکان از پله‌ها بالا و پایین بروید. با پای سالم بالا بروید و با پای مصدوم پایین بیایید. بالا و پایین رفتن بخشی از فرآیند توانبخشی است و با ارتفاع یک کتاب شروع می‌شود.

چه مدت بعد از پارگی رباط صلیبی می‌توانم فعالیت‌های بیشتری انجام دهم؟

دستورالعمل موجود در پروتکل توانبخشی زانو که توسط پزشک برای شما تدوین می‌شود را دنبال کنید. در صورت امکان و صلاح‌دید پزشک می‌توانید فقط یک ورزش یا فعالیت جدید را در روز اضافه کنید، زیرا ممکن است بعد از ورزش در همان روز یا روز بعد، درد و تورم افزایش یابد. بنابراین، اگر چندین تمرین جدید انجام داده باشید، تشخیص دقیق اینکه کدام یک باعث ایجاد درد شده است، کمی دشوار است.

سخت‌ترین بخش ریکاوری بعد از عمل پارگی رباط صلیبی چیست؟

رایج‌ترین مانعی که بیماران هنگام بهبودی پس از جراحی ACL با آن مواجه می‌شوند، بازگرداندن کامل کشش و دامنه حرکتی زانو است. صاف کردن زانو در اوایل ممکن است کمی ناراحت کننده و دردناک باشد. بنابراین، قرار دادن یک بالش کوچک زیر زانو در هنگام خواب به کاهش درد کمک می‌کند.

خوابیدن بعد از پارگی رباط صلیبی چگونه است؟

اگر فشار زیادی به پای آسیب‌دیده وارد شود، نه تنها باعث درد می‌شود، بلکه می‌تواند روند بهبودی شما را نیز آهسته کند. بنابراین، پس از جراحی پارگی رباط صلیبی باید به پشت بخوابید، یعنی به جای شکم یا پهلو روی کمر بخوابید. همچنین یک بالش نرم زیر زانوی خود قرار دهید تا زانو در حال کشش کامل نباشد و راحت‌تر باشید.

آیا پارگی رباط صلیبی قابل ترمیم است؟

شما می‌توانید پس از آسیب و پارگی جزئی و کلی رباط صلیبی با انجام فیزیوتراپی و عمل جراحی بهبود پیدا کنید. اما پارگی رباط به طور کامل بهبود نمی‌یابد و باید بازسازی شده یا پیوند رباط انجام شود.

آیا پارگی رباط صلیبی در کودکان اتفاق می‌افتد؟

این مشکل در کودکان کمتر رخ می‌دهد و معمولا کودکان دچار شکستگی استخوان می‌شوند. با این حال، پارگی رباط صلیبی می‌تواند در کودکان هنگامی رخ دهد که فشار زیادی بر مفصل زانو وارد شود. درمان پارگی رباط صلیبی در کودکان نیز شامل جراحی است. بعد از جراحی، فیزیوتراپی می‌تواند به بهبودی کودک کمک کند.

چه مدت بعد از پارگی رباط صلیبی می‌توان رانندگی کرد؟

زمان مناسب رانندگی بعد از پارگی رباط صلیبی به میزان پیشرفت شما در کنترل درد و دامنه حرکت زانو بستگی دارد. پیش از بازگشت به رانندگی باید بتوانید ترمز را در حالت شبیه سازی‌شده فشار دهید. به طور کلی، بیماران با صلاح‌دید پزشک، حدود ۴ الی ۶ هفته پس از جراحی می‌توانند رانندگی کنند.

آیا پارگی رباط صلیبی زانو با گچ گرفتن قابل درمان است؟

درمان پارگی رباط صلیبی زانو معمولا شامل استراحت، تمرینات فیزیوتراپی و گاهی اوقات انجام عمل جراحی است. در برخی موارد، استفاده از زانوبند طبی نیز می‌تواند به پایداری زانو کمک کند. با این حال، استفاده از گچ برای درمان پارگی رباط صلیبی زانو معمولا توصیه نمی‌شود، زیرا ثابت ماندن زانو باعث تضعیف عضلات و دشواری دوره بازیابی می‌شود.

آیا درمان پارگی رباط صلیبی با لیزر ممکن است؟

خیر، لیزرتراپی یکی از بخش‌های فیزیوتراپی است که در صورت پارگی جزئی یا کشیدگی رباط می‌تواند با بهبود جریان خون در محل آسیب‌دیدگی به کاهش التهاب و درد ناشی از پارگی رباط و تاندون کمک کند. لیزرتراپی همچنین عضلات را تقویت کرده و با مرتب‌سازی فیبرهای آن‌ها که باعث طبیعی‌تر و روان‌تر شدن انقباض و انبساط عضلات می‌شود، به کاهش تشکیل اسکار نیز کمک می‌کند. اگر آسیب شدید باشد، انجام جراحی ضروری است.

آیا عمل نکردن پارگی رباط صلیبی خطری دارد؟

بله، بی‌ثباتی طولانی مدت ممکن است منجر به آرتریت شود. اگر تصمیم به جراحی ندارید، باید فعالیت خود را محدود کنید، عضلات پا را تقویت کرده و در صورت لزوم نیز از بریس استفاده کنید.

آیا برداشتن یک تکه تاندون برای پیوند رباط صلیبی خطرناک است؟

خیر. مقدار مورد نیاز از تاندون شما برداشته و پیوند زده می‌شود و پس از عمل نیز فیزیوتراپیست با شما همکاری می‌کند تا احتمال بروز مشکلات طولانی مدت را کاهش دهد.

آیا بعد از پارگی رباط صلیبی می‌توانم راه بروم؟

معمولا بعد از چند روز استراحت می‌توانید از عصا برای کمک به راه رفتن استفاده کنید. در واقع یکی از اهداف فیزیوتراپی این است که الگوی طبیعی راه رفتن شما بازیابی شود.

آیا پارگی رباط صلیبی باعث آرتروز زانو می شود؟

پارگی رباط صلیبی یک ضربه بزرگ به مفصل زانو است. در نتیجه، احتمال ابتلا به آرتروز در زانوی آسیب‌دیده نسبت به زانوی سالم بیشتر است.