درد مفصل لگن و محدودیت حرکتی ناشی از آرتروز پیشرفته، نکروز آواسکولار سر استخوان ران یا شکستگیهای پیچیده گردن فمور، میتواند کیفیت زندگی بیماران را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. در چنین شرایطی، جراحی تعویض مفصل لگن به عنوان یکی از موفقترین روشهای درمانی در جراحی ارتوپدی مطرح است. با این حال، بسیاری از بیماران با این سوال مواجه میشوند که تفاوت پروتز لگن کامل و نیمه در چیست و کدام روش برای وضعیت آنها مناسبتر خواهد بود. پروتز هیپ کامل یا Total Hip Replacement و پروتز هیپ نیمه یا Hemiarthroplasty، دو رویکرد متفاوت در جراحی آرتروپلاستی مفصل ران هستند که هر کدام دارای اندیکاسیونها، مزایا و معایب خاص خود میباشند. شناخت دقیق تفاوت پروتز لگن کامل و نیمه به بیماران کمک میکند تا با آگاهی کامل، بهترین تصمیم را برای سلامت خود اتخاذ کنند. در این مقاله جامع، به بررسی تمامی ابعاد این دو نوع جراحی خواهیم پرداخت.
تفاوتهای اساسی پروتز لگن کامل و نیمه
پروتز لگن نیمه؛ جایگزینی بخشی از مفصل
پروتز لگن نیمه یا همیآرتروپلاستی، روشی است که در آن تنها سر استخوان ران (فمور) جایگزین میشود و کاسه استابولوم یا حق لگن دست نخورده باقی میماند. در این روش جراحی، جراح ارتوپد سر آسیبدیده استخوان فمور را برداشته و به جای آن یک قطعه پروتزی معمولاً از جنس فلزی یا سرامیکی قرار میدهد که به ساقه فلزی متصل است. این ساقه داخل کانال مدولاری استخوان ران قرار گرفته و میتواند به صورت سیمانی یا غیرسیمانی تثبیت شود.
در پروتز لگن نیمه، سر مصنوعی مستقیماً با سطح طبیعی غضروفی استابولوم در تماس است و حرکت میکند. این روش معمولاً برای بیماران مسنتری که شکستگی گردن فمور دارند و فعالیت فیزیکی محدودی دارند، انتخاب میشود. مزیت اصلی این روش، سادگی نسبی جراحی و زمان عمل کوتاهتر است. همچنین خونریزی کمتر و دوره نقاهت اولیه سریعتر از ویژگیهای مثبت دیگر این روش محسوب میشوند. با این حال، از آنجایی که سطح غضروفی استابولوم طبیعی در برابر سر پروتز فلزی یا سرامیکی قرار دارد، در طول زمان احتمال فرسایش غضروف و بروز درد وجود دارد.
پروتز لگن کامل؛ جایگزینی کامل مفصل
در مقابل، تفاوت پروتز لگن کامل و نیمه در این است که در روش کامل هر دو طرف مفصل یعنی هم سر استخوان ران و هم کاسه استابولوم جایگزین میشوند. در این جراحی، علاوه بر برداشتن سر فمور و قرار دادن ساقه و سر پروتز در استخوان ران، جراح سطح داخلی استابولوم را نیز آمادهسازی کرده و یک کاسه پروتزی فلزی همراه با یک لاینر پلیاتیلن، سرامیکی یا فلزی در آن قرار میدهد.
پروتز لگن کامل معمولاً برای بیمارانی که آرتروز پیشرفته مفصل لگن دارند، نکروز آواسکولار یا آرتریت روماتوئید مناسب است. در این بیماران، غضروف هر دو طرف مفصل آسیب دیده و تخریب شده است، بنابراین نگه داشتن استابولوم طبیعی فایدهای ندارد. با جایگزینی کامل مفصل، سطوح مصنوعی با یکدیگر در تماس هستند که این امر باعث کاهش قابل توجه درد و بهبود عملکرد مفصل میشود. نتایج بلندمدت پروتز لگن کامل نیز معمولاً بهتر از نوع نیمه است، به ویژه در بیماران فعالتر و جوانتر.
اندیکاسیونها و موارد استفاده
چه زمانی پروتز لگن نیمه توصیه میشود؟
تفاوت پروتز لگن کامل و نیمه در اندیکاسیونهای جراحی بسیار مشخص است. پروتز لگن نیمه به طور عمده برای موارد زیر انتخاب میشود:
شکستگیهای گردن فمور: بیشترین کاربرد پروتز نیمه در بیماران مسن با شکستگی جابجا شده گردن استخوان ران است. این شکستگیها اغلب پس از سقوطهای ساده در افراد بالای ۷۰ سال رخ میدهند و به دلیل اختلال در خونرسانی به سر فمور، احتمال عدم التیام یا نکروز آواسکولار بالاست.
بیماران با فعالیت محدود: افرادی که قبل از شکستگی فعالیت فیزیکی محدودی داشتهاند و انتظار نمیرود پس از جراحی خیلی فعال شوند، کاندیدای مناسبی برای پروتز نیمه هستند. در این بیماران، هدف اصلی تسکین درد و امکان راه رفتن محدود است نه بازگشت به فعالیتهای ورزشی یا سنگین.
استابولوم سالم: زمانی که بررسیهای تصویربرداری نشان دهد که غضروف استابولوم هنوز سالم و بدون آسیب قابل توجه است، استفاده از پروتز نیمه منطقی به نظر میرسد. حفظ استابولوم طبیعی میتواند مزایایی داشته باشد.
شرایط پزشکی پیچیده: بیمارانی که بیماریهای زمینهای متعدد مانند نارسایی قلبی، بیماریهای ریوی یا دیابت غیرکنترل شده دارند، ممکن است نتوانند جراحی طولانیتر و پیچیدهتر پروتز کامل را تحمل کنند. در این موارد، پروتز نیمه با زمان جراحی کوتاهتر و خونریزی کمتر گزینه مناسبتری است.
چه زمانی پروتز لگن کامل ضروری است؟
پروتز لگن کامل در شرایط زیر انتخاب اول محسوب میشود:
آرتروز پیشرفته: بیمارانی که سالها از درد مزمن مفصل لگن رنج میبرند و تصاویر رادیوگرافی آنها تخریب شدید غضروف، کاهش فضای مفصلی، تشکیل استئوفیت و تغییر شکل مفصل را نشان میدهد، نیازمند تعویض کامل مفصل هستند.
نکروز آواسکولار: در مراحل پیشرفته نکروز آواسکولار که هر دو طرف مفصل درگیر شدهاند، تفاوت پروتز لگن کامل و نیمه در نتایج بلندمدت کاملاً آشکار است و پروتز کامل نتایج بهتری دارد.
آرتریت التهابی: بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید یا سایر بیماریهای التهابی مفصل معمولاً آسیب هر دو طرف مفصل را تجربه میکنند و نیاز به تعویض کامل دارند.
بیماران جوانتر و فعال: افرادی که کمتر از ۷۰ سال دارند و انتظار میرود پس از جراحی به فعالیتهای روزمره و ورزشی خود بازگردند، از پروتز کامل بیشتر بهره میبرند زیرا این روش عملکرد بهتر و دوام طولانیتری دارد.
فرآیند جراحی و تکنیکهای عمل
جراحی پروتز لگن نیمه؛ مراحل اجرا
عمل جراحی پروتز نیمه معمولاً حدود یک تا دو ساعت به طول میانجامد. بیمار تحت بیهوشی عمومی یا بیهوشی نخاعی قرار میگیرد. جراح ارتوپد معمولاً از رویکرد خلفی-جانبی یا خلفی استفاده میکند که در آن برش پوستی در ناحیه باسن و قسمت بالای ران ایجاد میشود. پس از باز کردن کپسول مفصل و دررفتگی کردن آن، سر آسیبدیده فمور برداشته میشود.
سپس کانال استخوانی فمور با ابزارهای مخصوص (رزپ یا رسپ) آمادهسازی شده و اندازه مناسب ساقه پروتز تعیین میشود. ساقه پروتز یا با سیمان استخوانی یا به صورت Press-fit (فشاری) در کانال مدولاری قرار داده میشود. سر پروتزی که اندازه مناسبی با استابولوم طبیعی دارد، به قسمت فوقانی ساقه متصل شده و مفصل به حالت عادی برگردانده میشود. جراح ثبات مفصل، دامنه حرکتی و طول اندام را بررسی کرده و پس از اطمینان از عملکرد مناسب، محل جراحی بسته میشود.
جراحی پروتز لگن کامل؛ پیچیدگی بیشتر
تفاوت پروتز لگن کامل و نیمه در زمان جراحی و پیچیدگی تکنیکی کاملاً مشهود است. عمل جراحی پروتز کامل معمولاً دو تا سه ساعت طول میکشد. مراحل اولیه مشابه پروتز نیمه است، اما پس از برداشتن سر فمور و آمادهسازی ساقه، جراح باید استابولوم را نیز برای قرار دادن کاسه پروتزی آماده کند.
این کار شامل برداشتن دقیق غضروف باقیمانده و سطح استخوانی آسیبدیده با استفاده از ریمرهای نیمکروی است. پس از آمادهسازی مناسب، کاسه فلزی استابولوم که معمولاً دارای پوشش متخلخل برای رشد استخوان درون آن است، با پیچها یا به صورت فشاری تثبیت میشود. سپس لاینر پلیاتیلن یا سرامیکی داخل کاسه فلزی قرار گرفته و ساقه همراه با سر پروتز در فمور نصب میشود.
انتخاب مواد برای پروتز کامل متنوع است و شامل ترکیبهای مختلفی مانند فلز روی پلیاتیلن، سرامیک روی سرامیک، سرامیک روی پلیاتیلن یا فلز روی فلز میشود. هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند که جراح بر اساس سن، فعالیت و نیاز بیمار انتخاب میکند.
نتایج بلندمدت و عوارض
عوارض و محدودیتهای پروتز نیمه
یکی از بارزترین موارد در تفاوت پروتز لگن کامل و نیمه، میزان رضایت بلندمدت و احتمال نیاز به جراحی مجدد است. پروتز لگن نیمه اگرچه در کوتاهمدت نتایج قابل قبولی دارد، اما در طولانیمدت ممکن است با چالشهایی روبرو شود:
- فرسایش غضروف استابولوم: مهمترین مشکل پروتز نیمه این است که سر مصنوعی مستقیماً با غضروف طبیعی استابولوم تماس دارد. در طول زمان، این غضروف تحت فشار و اصطکاک قرار گرفته و فرسوده میشود. این فرسایش میتواند منجر به درد، محدودیت حرکتی و در نهایت نیاز به جراحی تبدیل به پروتز کامل شود. مطالعات نشان دادهاند که حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از بیماران پروتز نیمه ممکن است طی ۵ سال اول نیاز به جراحی مجدد داشته باشند.
- درد باقیمانده: برخی بیماران پس از پروتز نیمه همچنان از درد متوسط تا شدید در ناحیه کشاله ران شکایت دارند. این درد معمولاً به دلیل فرسایش غضروف یا ناهماهنگی بین سطوح مفصلی است.
- محدودیت در فعالیت: بیمارانی که پروتز نیمه دریافت کردهاند معمولاً نمیتوانند به سطح فعالیت بالایی دست یابند و باید از فعالیتهای پرتأثیر و سنگین اجتناب کنند.
مزایای بلندمدت پروتز کامل
تفاوت پروتز لگن کامل و نیمه در نتایج طولانیمدت به نفع پروتز کامل است:
- کاهش چشمگیر درد: اکثریت قریب به اتفاق بیماران (بیش از ۹۰ درصد) پس از پروتز کامل از کاهش کامل یا تقریباً کامل درد خود گزارش میدهند. این امر کیفیت زندگی آنها را به طور قابل توجهی بهبود میبخشد.
- دوام طولانیتر: پروتزهای کامل مدرن دوام بسیار خوبی دارند. مطالعات بلندمدت نشان میدهند که بیش از ۸۵ تا ۹۰ درصد از پروتزهای کامل پس از ۱۵ تا ۲۰ سال همچنان عملکرد مناسبی دارند و نیازی به تعویض نیست.
- عملکرد بهتر: بیماران پروتز کامل معمولاً توانایی بازگشت به فعالیتهای روزمره، پیادهروی طولانی و حتی فعالیتهای ورزشی با شدت کم تا متوسط را دارند. دامنه حرکتی مفصل بهتر و راه رفتن طبیعیتر است.
- نرخ پایینتر جراحی مجدد: تفاوت پروتز لگن کامل و نیمه در نرخ جراحی مجدد قابل توجه است. کمتر از ۵ تا ۱۰ درصد بیماران پروتز کامل در ۱۰ سال اول نیاز به جراحی مجدد پیدا میکنند.
دوران نقاهت و بازتوانی
بهبودی پس از پروتز نیمه
یکی دیگر از جنبههای تفاوت پروتز لگن کامل و نیمه، روند نقاهت است. بیماران پروتز نیمه معمولاً سریعتر میتوانند شروع به حرکت کنند. اغلب در همان روز یا روز بعد از جراحی با کمک فیزیوتراپیست و استفاده از واکر یا عصا شروع به راه رفتن میکنند. بستری شدن در بیمارستان معمولاً ۳ تا ۵ روز طول میکشد.
با این حال، بازتوانی کامل ممکن است چند ماه به طول بیانجامد. بیماران باید به تدریج قدرت عضلانی اطراف مفصل را بازسازی کنند و تعادل خود را بهبود بخشند. محدودیتهایی برای جلوگیری از دررفتگی مفصل وجود دارد مانند اجتناب از خم شدن بیش از ۹۰ درجه، چرخش داخلی شدید پا و متقاطع کردن پاها.
بهبودی پس از پروتز کامل
اگرچه جراحی پروتز کامل پیچیدهتر است، اما روند بازتوانی نیز نظاممند و پیشبینیپذیر است. بیماران معمولاً یک روز پس از جراحی شروع به حرکت میکنند و مدت بستری ۳ تا ۵ روز است. در طی ۶ هفته اول، بیماران باید از همان محدودیتهای پروتز نیمه پیروی کنند تا از دررفتگی پیشگیری شود.
فیزیوتراپی منظم برای تقویت عضلات، بهبود دامنه حرکتی و بازگشت به فعالیتهای روزمره ضروری است. اکثر بیماران ظرف ۳ تا ۶ ماه میتوانند به فعالیتهای عادی خود بازگردند. نکته مثبت این است که با بهبودی کامل، عملکرد بلندمدت بسیار بهتر از پروتز نیمه خواهد بود.
نتیجهگیری
درک کامل تفاوت پروتز لگن کامل و نیمه برای بیماران و خانوادههای آنها اهمیت بسیاری دارد. هر دو روش جایگاه خاص خود را در درمان بیماریهای مفصل لگن دارند و انتخاب بین آنها باید بر اساس شرایط خاص هر بیمار، سن، سطح فعالیت، وضعیت پزشکی و نوع آسیب مفصل صورت گیرد.
پروتز لگن نیمه برای بیماران مسن با شکستگی گردن فمور و فعالیت محدود گزینه مناسبی است که مزایای جراحی سادهتر و نقاهت سریعتر را ارائه میدهد. در مقابل، پروتز لگن کامل برای بیماران با آرتروز پیشرفته، افراد جوانتر و فعالتر و کسانی که انتظار نتایج بلندمدت بهتر را دارند، انتخاب برتر محسوب میشود. تفاوت پروتز لگن کامل و نیمه در نتایج طولانیمدت، میزان رضایت بیمار و احتمال نیاز به جراحی مجدد کاملاً مشهود است.
مشورت دقیق با جراح ارتوپد متخصص، انجام معاینات بالینی کامل و بررسی تصاویر رادیوگرافی و MRI میتواند به انتخاب بهترین روش درمانی کمک کند. هدف نهایی در هر دو روش، تسکین درد، بهبود عملکرد و بازگشت به کیفیت زندگی بهتر است. با پیشرفتهای اخیر در مواد پروتزی، تکنیکهای جراحی و برنامههای بازتوانی، نتایج هر دو نوع جراحی به طور مداوم در حال بهبود است و بیماران میتوانند با اطمینان بیشتری به آینده سلامتی خود امیدوار باشند.
