تاندون‌ها طناب‌های فیبری محکمی هستند که عضلات را به استخوان‌ها وصل می‌کنند. در صورتی که فشار زیادی به طور ناگهانی به تاندون زانوی شما وارد شود، تارهای تاندون دچار کشیدگی، پارگی جزئی یا پارگی کامل می‌شوند. علائم شایع این کشیدگی و پارگی شامل درد و التهاب در محل مفصل و محدودیت حرکتی است. انتخاب درمان مؤثرتر و کم عارضه‌تر، به میزان و نوع آسیب تاندون، میزان فعالیت‌های روزانه و همچنین سن شما بستگی دارد و پزشک جراح با بررسی وضعیت و شرایط شما، بهترین روش درمانی را به شما پیشنهاد می‌دهد.
کشیدگی و پارگی تاندون زانو چیست؟
تاندون زانو، استخوان زانو یا کشکک را به استخوان درشت‌نی متصل می‌کند و در نتیجه در مجموعه‌ای از حرکات مانند صاف کردن پا، نشستن و برخاستن و همچنین پریدن و فرود آمدن نقش دارد. کشیدگی و پارگی تاندون زانو، که با نام زانوی جامپر نیز شناخته می‌شود، زمانی اتفاق می‌افتد که حرکات ذکر شده به طور ناگهانی و با شدت بالایی انجام شوند یا زانو در اثر حادثه ضربه بخورد و آسیب ببیند.
در کشیدگی تاندون، تمام تارهای تاندون یا تعدادی از آن‌ها دچار کشیدگی می‌شوند اما در پارگی تاندون، تعدادی از تارها یا کل آن‌ها پاره می‌شوند. بنابراین در صورت آسیب دیدن تاندون، دچار علائمی از قبیل درد، التهاب، تورم و محدودیت‌های حرکتی می‌شوید.
کشیدگی و پارگی تاندون زانو در افرادی که ورزش‌های پرشی و دومیدانی (مانند دو، انواع پرش‌ها، والیبال، بسکتبال، فوتبال، اسکی و …) انجام می‌دهند و همچنین در افرادی که بیماری‌های مزمنی مانند دیابت، روماتیسم و سطح بالای کلسترول دارند، بیشتر دیده می‌شود. همچنین این مشکل در مردان سنین ۲۰ تا ۳۰ سال که فعالیت‌های ورزشی دارند، احتمال وقوع بیشتری دارد.
انواع پارگی تاندون زانو
تاندون زانو می‌تواند به صورت جزئی آسیب‌دیده و کشیده شود یا به طور کامل پاره شود:
- کشیدگی یا پارگی جزئی: در کشیدگی و پارگی جزئی تاندون زانو، فقط تعدادی از تارهای تاندون کشیده یا پاره می‌شوند ولی طناب تاندونی شکل کلی خود را حفظ می‌کند.
- پارگی کامل: در پارگی کامل، طناب تاندون به طور کامل پاره می‌شود و دو قسمت اتصالی به هم ندارند. در این موارد عملکرد تاندون به طور کامل از دست می‌رود و علائم شدیدتر و محدودیت‌های حرکتی بیشتر هستند.
علائم کشیدگی و پارگی تاندون زانو
علائمی که در کشیدگی و پارگی تاندون زانو دیده می‌شود بستگی به میزان و شدت آسیب تاندون دارد. اگر تاندون زانو کاملاً پاره شده باشد، شدت علائم بیشتر بوده و درنتیجه محدودیت‌های حرکتی شما نیز بیشتر هستند. مهمترین و شایع‌ترین علائمی که ممکن است تجربه کنید شامل موارد زیر است:
- درد: درد مهمترین و اصلی‌ترین علامت پارگی و کشیدگی تاندون زانو است. درد هنگام حرکت کردن و ورزش، در کاسه‌ی زانو بیشتر احساس می‌شود. در صورتی که تاندون کاملاً پاره شده باشد، در حالت استراحت نیز ممکن است درد را احساس کنید. اگر ورزش می‌کنید، پس از گرم کردن، درد به تدریج کمتر می‌شود و ممکن است حس دردی که در ابتدای ورزش داشتید را نادیده بگیرید.
- تورم، التهاب و قرمزی در ناحیه مفصل زانو: به دلیل فعالیت سیستم ایمنی، کاسه‌ی زانو دچار قرمزی و تورم می‌شود و قسمت اطراف محل آسیب دیدگی ممکن است التهاب پیدا کند. در نتیجه مفصل زانو با لمس کردن نیز تحریک شده و علائم تشدید پیدا می‌کنند.
- محدودیت در راه رفتن و ورزش کردن: به دنبال کشیدگی و پارگی تاندون، هنگام صاف کردن زانو مشکل پیدا می‌کنید و حرکات و راه رفتن شما محدود می‌شود.
- وجود فرورفتگی در پایین کاسه زانو: در صورتی که تاندون زانوی شما کاملاً پاره شده باشد، ممکن است یک فرورفتگی در پایین استخوان کشکک مشاهده شود.
علت کشیدگی و پارگی تاندون زانو
پارگی و کشیدگی تاندون زانو به دنبال فشار‌های زیاد و ناگهانی و ضعیف شدن تاندون در برخی بیماری‌ها (مانند دیابت) رخ می‌دهد. در این موارد در صورت ضعیف بودن تاندون اگر فشاری چند برابر وزن شما به زانو وارد شود، به دلیل عدم تحمل تاندون، تارهای آن دچار کشیدگی و پارگی می‌شوند. مواردی که باعث افزایش ریسک پارگی تاندون بر اثر ضربه می‌شوند عبارتند از:
- استفاده بیش از حد: انجام فعالیت‌هایی که فشار بیش از حد یا مکرر بر تاندون کشکک وارد می‌کنند، می‌تواند به مرور زمان منجر به تحلیل رفتن و ضعیف شدن تاندون شود و احتمال کشیدگی یا پاره شدن آن را افزایش دهد.
- تاندونیت یا تاندونوپاتی: التهاب مزمن یا دژنراسیون تاندون کشکک که به عنوان تاندونیت کشکک یا تاندونوپاتی نیز شناخته می‌شود، تاندون را ضعیف کرده و آن را مستعد پارگی می‌کند. این عارضه اغلب به دلیل استفاده بیش از حد از زانو در ورزشکاران یا افرادی که به دلیل شغل خود نیاز به حرکات مکرر زانو دارند، اتفاق می‌افتد.
- افزایش سن: با افزایش سن، تاندون‌ها از جمله تاندون کشکک، می‌توانند دچار تغییرات دژنراتیو طبیعی شوند. این موضوع می‌تواند منجر به ضعیف شدن تدریجی تاندون شود و آن را مستعد آسیب و پارگی کند.
- شرایط پزشکی: برخی شرایط و عوامل پزشکی ممکن است خطر پارگی تاندون کشکک را افزایش دهند. این عوامل شامل بیماری‌های سیستمیک مانند آرتریت روماتوئید، لوپوس، عفونت‌های موضعی یا شرایطی هستند که بر سلامت تاندون تأثیر می‌گذارند، مانند دیابت یا مصرف مزمن استروئید.
درجه‌بندی کشیدگی و پارگی تاندون زانو
بر اساس میزان محدودیت‌ها و علائم، کشیدگی و پارگی تاندون زانو به ۴ درجه (Stage) تقسیم‌بندی می‌شود:
- درجه اول: احساس درد پس از راه رفتن و فعالیت
- درجه دوم: درد در ابتدای راه رفتن شروع می‌شود و کم‌کم برطرف می‌شود. درصورتی که ورزشکار باشید، در شروع فعالیت ورزشی درد را حس می‌کنید و پس از گرم کردن حس درد برطرف می‌شود. برخی اوقات پس از خسته شدن در تمرینات ورزشی نیز درد حس می‌شود.
- درجه سوم: درد در طول شبانه‌روز و در حالت استراحت نیز وجود دارد. همچنین حین فعالیت ورزشی احساس درد خواهید داشت و همچنین توانایی شرکت در تمرینات ورزشی را نخواهید داشت.
- درجه چهارم: این درجه شامل پارگی کامل تاندون می‌شود و شما توانایی راه رفتن و فعالیت را نخواهید داشت.
تشخیص کشیدگی و پارگی تاندون زانو
پزشک بر اساس سابقه فعالیت‌های روزانه شما (مانند ورزش) و اتفاقاتی که در آن‌ها رخ داده است، علائمی که در زانوی خود دارید، معاینه فیزیکی زانو و کمک گرفتن از تصویربرداری (رادیوگرافی اشعه ایکس، سونوگرافی و MRI) کشیدگی و پارگی تاندون را تشخیص می‌دهد. در شرح حال، پزشک به سابقه‌ی بیماری‌های مزمن مانند دیابت و کلسترول بالا توجه خواهد کرد. همچنین در صورتی که ورزشکار باشید و به دنبال پریدن یا فرود آمدن فشاری ناگهانی به تاندون زانوی شما وارد شده باشد، کشیدگی و پارگی تاندون زانو قابل توجیه است.
برای بررسی بیشتر وضعیت تاندون زانو پزشک از شما می‌خواهد برخی حرکات مانند اسکات نشستن روی یک پا را انجام دهید تا توانایی زانو در انجام حرکت نشست و برخاست مشخص شود. در صورتی که در انجام برخی از این حرکات مشکل داشته باشید، ممکن است تاندون زانوی شما آسیب‌دیده باشد و استفاده از روش‌های تشخیصی دیگر مانند تصویر رادیوگرافی جهت تأیید آن توصیه می‌شود.
درمان جراحی یا غیرجراحی
پزشک معالج بر اساس میزان آسیب‌دیدگی تاندون (نوع و درجه)، سن و فعالیت‌های روزانه شما، بهترین روش درمانی را به شما ارائه می‌کند. کشیدگی و پارگی‌های جزئی تاندون (درجه ۱ تا ۳) به درمان غیرجراحی پاسخ خوبی می‌دهند و در صورت عدم پاسخ مطلوب پس از ۱۲ ماه نیاز به جراحی پیدا می‌کنند. اما پارگی کامل تاندون (درجه ۴) پاسخی به درمان‌های غیرجراحی نمی‌دهد و حتماً باید جراحی انجام شود.
درمان‌های غیرجراحی کشیدگی و پارگی تاندون زانو
میزان موفقیت درمان‌های غیر جراحی بستگی به میزان پارگی تاندون، اجرای صحیح و اصولی درمان و همچنین سن شما دارد.
درمان‌های غیرجراحی کشیدگی و پارگی تاندون زانو شامل موارد زیر است:
کنترل درد و التهاب
در اولین مرحله جهت مدیریت و درمان کشیدگی و پارگی تاندون زانو، درد و التهاب کنترل می‌شود. در این مرحله شما باید استراحت کنید و از انجام فعالیت‌هایی مانند ورزش نیز اجتناب کنید. روش‌های کنترل درد شامل استفاده از کمپرس یخ و داروهای مسکن و ضدالتهاب (مانند ایبوپروفن و ناپروکسن) هستند که می‌توانید طبق دستور پزشک از آن‌ها استفاده کنید.
بریس (Brace)
بی‌حرکت سازی مفصل زانو با استفاده از بریس و همچنین استفاده از عصا و واکر، فشار وزن شما را از روی مفصل و تاندون زانو برمی‌دارد و به تدریج درد و تورم برطرف شده و تاندون به صورت طبیعی ترمیم می‌شود. بنابراین استفاده از بریس به مدت ۳ تا ۶ هفته توصیه می‌شود.
فیزیوتراپی و حرکات ورزشی مناسب
پس از کنترل درد و تورم زانو، فیزیوتراپی و حرکات ورزشی تقویت کننده توصیه می‌شود. این حرکات باعث تقویت شدن عضلات حمایت‌کننده (مانند عضله جلوی ران) می‌شوند و روند ترمیم تاندون سریع‌تر پیش می‌رود. برای آشنایی با درمان فیزیوتراپی و زمان صحیح شروع آن با پزشک خود مشورت کنید.
تزریق کورتون به مفصل زانو
گلوکوکورتیکوئیدها یا کورتون‌ها به صورت طبیعی در بدن تولید می‌شوند و نقش‌های گوناگونی از جمله کاهش التهاب و واکنش‌های ایمنی دارند. عملکرد داروهای کورتون بر روی سیستم ایمنی باعث بهبود درد و برطرف شدن التهاب می‌شود. در تزریق کورتون به مفصل زانو نیز به تدریج التهاب بهبود پیدا می‌کند و علائم درد و محدودیت حرکتی برطرف می‌شوند.
تزریق پلاسما (PRP) به مفصل زانو
تزریق پلاسما به تاندون آسیب‌دیده باعث بازسازی سلول‌های آسیب‌دیده‌ی بافتی و کلاژن‌سازی و باعث ترمیم سریع‌تر تاندون می‌شود. در این روش پلاسما از بدن خود شما گرفته شده و در نتیجه میزان واکنش سیستم ایمنی به آن و همچنین عوارض جانبی آن بسیار کمتر است.
نیتروگلیسیرین موضعی (TNG)
نیتروگلیسیرین دارویی است که می‌تواند به بازسازی بافت آسیب‌دیده‌ی تاندون از طریق کلاژن‌سازی کمک کند. استفاده از نیتروگلیسیرین باید به همراه یک رژیم توانبخشی و تمرینات ورزشی باشد و استفاده از آن در افرادی که فشارخون پایین، سردرد میگرنی و کم‌خونی شدید دارند یا داروهای دیگری (مانند سیلدنافیل) مصرف می‌کنند، ممنوع است.
درمان جراحی پارگی تاندون زانو
جراحی تاندون زانو اثربخشی بالایی دارد و شما پس از طی کردن دوره‌ی نقاهت می‌توانید به فعالیت‌های روزانه خود برگردید. درصد بسیار بالایی از بیماران می‌توانند همانند قبل فعالیت‌های خود، مانند ورزش را ادامه دهند. انواع روش‌های جراحی پارگی تاندون زانو عبارتند از:
جراحی باز
در این روش پزشک جراح دو قسمت پاره شده‌ی تاندون را با استفاده از بخیه به هم متصل کرده و سپس با ایجاد حفره‌هایی در استخوان کشکک، بخیه‌ها را به استخوان کشکک متصل می‌کند. اگر فاصله دو قسمت پاره‌شده زیاد باشد نیز ممکن است پزشک از پیوند بافتی (آلوگرافت) جهت نزدیک‌تر کردن دو قسمت تاندون استفاده کند. جراحی‌باز در یک نوبت جراحی ۱ روزه و تحت بی‌هوشی نخاعی یا عمومی انجام می‌شود. پس از جراحی نیز به مدت یک شب در بخش بستری شده و سپس مرخص می‌شوید.
ملاحظات و مراقبت‌های پس از جراحی باز تاندون زانو
- در ۲ تا ۳ هفته اول بعد از جراحی، درد، التهاب و تورم در محل عمل وجود خواهد داشت. داروهای مسکن و ضدالتهاب را طبق نسخه پزشک، هر ۴ تا ۶ ساعت و به مدت ۲ تا ۳ هفته مصرف کنید. این علائم به تدریج برطرف می‌شوند و پس از چند هفته دیگر نیازی به مصرف دارو نخواهید داشت.
- یک هفته پس از انجام جراحی، پانسمان محل عمل را تعویض کنید. تعویض پانسمان را به صورت هفتگی و تا ۳ الی ۴ هفته ادامه دهید. در مورد نحوه‌ی تعویض پانسمان از پزشک یا پرستار خود کمک بگیرید.
- پس از جراحی به مدت ۲ هفته، روزی ۱ بار کمپرس یخ روی محل جراحی قرار دهید. کمپرس یخ باید در بسته‌بندی پلاستیکی باشد تا از مرطوب شدن محل جراحی و پانسمان جلوگیری شود.
- در ۲ هفته‌ی اول پس از جراحی، در طول روز زانو باید در بریس قرار داشته باشد و هنگام خواب می‌توانید آن را از بریس خارج کنید. پس از ۳ هفته و با بهبود تورم و التهاب، می‌توانید استفاده از بریس را کمتر کنید تا حرکت در محل مفصل شروع شود.
- پس از جراحی، به مدت ۵ تا ۷ هفته از واکر و عصا استفاده کنید و از وارد شدن فشار بیش از حد به مفصل زانو جلوگیری کنید.
- در هفته‌های اول پس از عمل، خشکی و سفتی مفصل زانو به تدریج برطرف شده و انجام حرکات و راه رفتن بهتر می‌شود.
- در ماه‌های ابتدایی پس از عمل نباید به مدت طولانی روی زانو بشینید یا زانو را جمع کنید. بهتر است در چند ماه اول از توالت فرنگی استفاده کنید.
- بسته به سیر بهبودی تاندون، پس از گذشت ۱ الی ۲ ماه از عمل می‌توانید فیزیوتراپی را تحت نظر پزشک شروع کنید. تمرینات ورزشی مناسب توسط فیزیوتراپیست به شما آموزش داده می‌شود. پروتکل فیزیوتراپی و حرکات ورزشی نیز در جلسات ویزیت پس از عمل به شما ارائه می‌شوند.
- طبق نظر پزشک معالج می‌توانید از مکمل‌های ویتامینی و معدنی نیز جهت کمک به ترمیم و بهبودی تاندون استفاده کنید.
عوارض جراحی باز تاندون زانو
- درد، التهاب، تورم و قرمزی مفصل
- خشکی و سفتی مفصل
- محدودیت حرکتی مفصل
- امکان پارگی مجدد تاندون
- عوارض مشابه با سایر جراحی‌ها (مانند عفونت و مشکلات وابسته به داروهای بی‌هوشی)
چشم انداز و سیر بهبودی پس از جراحی باز تاندون زانو
درصورتی که طبق برنامه به مراقبت‌های پس از جراحی (مانند استفاده از بریس، واکر و انجام فیزیوتراپی) عمل کنید، احتمال بهبودی شما بسیار زیاد خواهد بود. در اکثر بیماران پس از گذشت ۶ تا ۱۲ ماه از جراحی، تاندون زانو ترمیم شده و می‌توانند همانند سابق راه بروند و فعالیت داشته باشند. در برخی بیماران به دلیل عدم رعایت مراقبت‌های پس از عمل سیر بهبودی تاندون با تأخیر مواجه شده و دوره‌ی نقاهت طولانی‌تر می‌شود.
آرتروسکوپی
آرتروسکوپی یک روش کمتر تهاجمی در مقایسه با جراحی باز است که جهت تشخیص و درمان بیماری‌های مفاصل و تاندون‌ها انجام می‌شود. در صورتی که پزشک معالج تشخیص دهد که پارگی تاندون زانو به طور کامل رخ داده است (درجه ۴)، آرتروسکوپی قابل انجام نیست و جراحی باز گزینه اصلی برای درمان پارگی تاندون زانو خواهد بود.
در آرتروسکوپی تاندون زانو، پزشک جراح برشی روی مفصل زانوی شما ایجاد می‌کند و با کمک دستگاه آرتروسکوپ و نیدل (سوزن)، قسمت‌های آسیب‌دیده و تخریب شده‌ی تاندون و استخوان کشکک را از مفصل خارج می‌کند. در نتیجه‌ی این کار، روند خون‌رسانی و ترمیم تاندون زانو تسریع پیدا کرده و به تدریج عملکردهای حرکتی شما بهبود پیدا می‌کنند.
آرتروسکوپی طی یک جلسه جراحی کوتاه ۱ ساعته و با بی‌هوشی نخاعی یا عمومی انجام می‌شود و پس از آن طبق نظر پزشک معالج، می‌توانید به مدت ۱ شب در مرکز جراحی بمانید.
ملاحظات و مراقبت‌های پس از آرتروسکوپی تاندون زانو
- در هفته اول پس از آرتروسکوپی از داروهای مسکن و ضدالتهاب طبق نسخه‌ی پزشک و هر ۴-۶ ساعت استفاده کنید.
- جهت کاهش درد و التهاب محل آرتروسکوپی می‌توانید از کمپرس یخ به مدت ۲ تا ۳ روز استفاده کنید.
- پس از ۱ هفته از آرتروسکوپی پانسمان محل را تعویض کنید. به مدت ۳ هفته و به فاصله‌ی ۱ هفته‌ای پانسمان محل آرتروسکوپی را تعویض کنید.
- در هفته‌های اول، زانو را در بریس قرار داده و فقط هنگام خواب بریس را خارج کنید.
- تا زمان بهبودی کامل تاندون، از وارد کردن فشار زیاد به مفصل زانو خودداری کنید و به مدت طولانی زانو را در موقعیت جمع شده و نشسته نگه ندارید.
- در طول ۴-۶ هفته اول پس از آرتروسکوپی از توالت فرنگی استفاده کنید.
- در ۴-۶ هفته اول پس از آرتروسکوپی از عصا و واکر جهت راه رفتن کمک بگیرید و راه رفتن را به صورت تدریجی شروع کنید.
- زمان شروع فیزیوتراپی و انجام حرکات ورزشی پس از آرتروسکوپی طبق نظر پزشک معالج به شما توصیه می‌شود.
عوارض آرتروسکوپی تاندون زانو
به دلیل اینکه آرتروسکوپی به نسبت جراحی باز روشی کم تهاجمی‌تر است و با استفاده از برش کوچکی بر روی زانو انجام می‌شود، میزان عوارض پس از آن نیز کمتر است. عوارض آرتروسکوپی تاندون زانو می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- درد محل عمل
- التهاب، تورم و قرمزی مفصل
- عوارض مشابه سایر جراحی‌ها (عفونت و مشکلات وابسته به داروهای بی‌هوشی)
سیر بهبودی و چشم انداز پس از آرتروسکوپی تاندون زانو
به دلیل ماهیت آرتروسکوپی، سیر بهبودی پس از آن سریع‌تر از جراحی‌باز پیش می‌رود و شما پس از طی مدت زمان کوتاه‌تری به فعالیت‌های طبیعی خود برمی‌گردید. با رعایت اصول مراقبت پس از آرتروسکوپی و مراقبت از زانو با بریس و واکر و همچنین انجام به موقع فیزیوتراپی، دوره‌ی نقاهت آرتروسکوپی و سیر بهبودی شما حدودا ۶ تا ۸ هفته طول می‌کشد و با احتمال بسیار زیاد پس از این مدت عملکرد سابق خود را در راه رفتن و فعالیت‌ها به دست خواهید آورد.
سوالات متداول
علائم کشیدگی و پارگی تاندون زانو چیست؟
درد، تورم و التهاب مفصل زانو و همچنین محدودیت راه رفتن مهمترین علائم کشیدگی و پارگی تاندون زانو هستند.
اولین اقدام در مواجهه با کشیدگی و پارگی تاندون زانو چیست؟
در صورت مشاهده علائم درد و محدودیت راه رفتن در مفصل زانو به دنبال فشار ناگهانی، از حرکت کردن و فعالیت خودداری کنید و برای بررسی مفصل و تاندون به پزشک مراجعه کنید.
آیا برای درمان پارگی تاندون زانو جراحی لازم است؟
در صورت پارگی کامل تاندون زانو درمان جراحی لازم است. همچنین در صورت عدم پاسخ بیمار به درمان‌های غیرجراحی، جراحی گزینه‌ی بعدی است.
آیا درمان‌های غیرجراحی برای پارگی تاندون زانو مناسب و اثربخش هستند؟
در صورتی که میزان کشیدگی و پارگی تاندون زیاد نباشد، به درمان‌های غیرجراحی پاسخ خوبی داده و درصد زیادی از افراد به فعالیت‌های طبیعی خود برمی‌گردند.
درمان‌های غیرجراحی چه مدت انجام می‌شوند؟
درمان‌های غیرجراحی تحت نظر پزشک و به مدت ۳ تا ۶ هفته پیگیری می‌شوند و در صورت عدم بهبودی پس از ۱۲ ماه نیاز به جراحی خواهید داشت.
مزیت آرتروسکوپی به جراحی باز تاندون زانو چیست؟
آرتروسکوپی به نسبت جراحی باز کم تهاجمی‌تر بوده و به خاطر سطح جراحی کوچک‌تر میزان عوارض آن نیز کمتر است. سیر بهبودی پس از آرتروسکوپی به نسبت جراحی‌باز سریع‌تر پیش می‌رود و دوره‌ی نقاهت کوتاه‌تری دارد.
در چه مواردی نمی‌توان عمل آرتروسکوپی را برای تاندون زانو انجام داد؟
در مواردی که پارگی تاندون زانو کامل باشد و دو قسمت تاندون از هم جدا باشند آرتروسکوپی قابل انجام نیست و باید جراحی‌باز انجام شود.
