سندرم گیر افتادگی شانه (Shoulder Impingement Syndrome) یکی از شایع‌ترین علل درد در ناحیه شانه است که بسیاری از ورزشکاران، افراد فعال، و حتی کارکنان پشت‌میزنشین را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که تاندون‌های عضلات روتاتور کاف (Rotator Cuff) و کیسه‌های بورس (Bursa) در فضای زیر زائده آکرومیون استخوان کتف گیر می‌افتند. ساختارهایی مانند ساب‌اکرومیال بورس (Subacromial Bursa)، تاندون سوپرااسپیناتوس (Supraspinatus Tendon)، و رباط کوراکوآکرومیال از اجزای کلیدی درگیر در این سندرم هستند. آناتومی خاص شانه، حرکات پیچیده بازو و فاکتورهای بیومکانیکی مثل تغییرات در دامنه حرکت، نقش مهمی در ایجاد یا تشدید این بیماری دارند.
سندرم گیر افتادگی شانه
سندرم گیر افتادگی شانه یک مشکل چند بعدی است که شامل ابعاد آناتومیک، بیومکانیکی، فیزیولوژیک و روان‌شناختی می‌شود. در بُعد آناتومیک، شکل و زاویه زائده آکرومیون می‌تواند نقش اساسی در میزان فضای موجود برای حرکت تاندون‌ها داشته باشد. برخی افراد به طور ژنتیکی دارای آکرومیون قلاب‌دار هستند که فضای بین آن و تاندون‌ها را محدودتر می‌کند.
در بُعد بیومکانیکی، فعالیت‌های مکرر بالای سر (مانند شنا، والیبال یا حتی کارهای شغلی خاص) موجب اصطحکاک مزمن تاندون‌ها با ساختارهای اطراف می‌شود. در بُعد فیزیولوژیک، التهاب‌های مزمن، تجمع مایعات در بورس، یا فرسایش تاندون‌ها می‌توانند منجر به درد و محدودیت حرکت شوند. در نهایت، بُعد روان‌شناختی بیماری نیز مهم است. اضطراب، افسردگی و کم‌خوابی ناشی از درد مزمن می‌تواند روند درمان را پیچیده‌تر کند.
علت سندرم گیر افتادگی شانه
عوامل ایجادکننده این سندرم به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: عوامل داخلی و عوامل خارجی.
عوامل داخلی:
- تغییرات ساختاری مادرزادی یا اکتسابی مانند آکرومیون قلاب‌دار (Type III)، که فضای ساب‌اکرومیال را کاهش می‌دهد.
- اختلالات عضلانی از جمله ضعف در عضلات روتاتور کاف و عضله دلتوئید.
- بیماری‌های التهابی نظیر آرتریت روماتوئید و التهاب بورس ساب‌اکرومیال.
- بالانس نداشتن عضلات شانه و گردن که سبب فشار نابرابر بر مفصل شانه می‌شود.
عوامل خارجی:
- حرکات تکراری مخصوصاً بالای سر که در شناگران، نقاشان ساختمان و نوازندگان سازهای زهی دیده می‌شود.
- استفاده نادرست از مفصل شانه در فعالیت‌های روزمره یا ورزشی.
- ضربه مستقیم به شانه یا سقوط روی دست باز.
ترکیب عوامل داخلی و خارجی معمولاً باعث بروز کامل سندرم می‌شود و شناخت دقیق آن‌ها به درمان بهتر کمک می‌کند.
علائم سندرم گیر افتادگی شانه
علائم این سندرم می‌تواند تدریجی یا ناگهانی بروز کند و شدت آن‌ها از خفیف تا شدید متغیر است. مهم‌ترین نشانه‌ها عبارتند از:
- درد در ناحیه جلویی و خارجی شانه، به‌ویژه هنگام بالا بردن بازو.
- احساس ضعف عضلانی، به‌خصوص در حرکات چرخشی بازو.
- محدودیت دامنه حرکتی، که ممکن است با خشکی مفصل همراه باشد.
- درد شبانه که می‌تواند مانع خوابیدن روی شانه آسیب‌دیده شود.
- کلیک یا صدای ساییدگی هنگام حرکت دادن شانه.
در صورت عدم درمان، این علائم ممکن است منجر به پارگی تاندون‌ها و حتی از کار افتادگی کامل مفصل شانه شود.
انواع سندرم گیر افتادگی شانه
بر اساس علت و شدت، این سندرم به چند نوع تقسیم می‌شود:
۱. گیر افتادگی اولیه (Primary Impingement)
در این نوع، تغییرات آناتومیکی مادرزادی یا ساختاری مثل آکرومیون قلاب‌دار علت اصلی کاهش فضای ساب‌اکرومیال هستند.
۲. گیر افتادگی ثانویه (Secondary Impingement)
در این حالت، بی‌ثباتی شانه، ضعف عضلات روتاتور کاف یا حرکات غلط ورزشی باعث افزایش اصطحکاک بین تاندون‌ها و زائده آکرومیون می‌شود.
۳. گیر افتادگی داخلی (Internal Impingement)
این نوع بیشتر در ورزشکاران پرتابی مانند بیسبالیست‌ها دیده می‌شود. تماس غیرعادی بین سر استخوان بازو و لبه خلفی گلنوئید هنگام حرکت‌های چرخشی خاص علت اصلی است.
شناخت نوع سندرم کمک زیادی به انتخاب روش درمانی مؤثر و هدفمند خواهد کرد.
چه کسانی دچار سندرم گیر افتادگی شانه می‌شوند؟
این عارضه محدود به گروه سنی یا جنسی خاصی نیست، اما برخی افراد بیشتر در معرض خطر هستند:
- ورزشکاران حرفه‌ای و آماتور: خصوصاً در رشته‌هایی که حرکات مکرر بالای سر دارند مانند شنا، تنیس، والیبال و بیسبال.
- کارگران صنعتی و نقاشان: به دلیل بالا نگه داشتن دست‌ها به مدت طولانی.
- افراد بالای ۴۰ سال: با افزایش سن، کاهش خاصیت ارتجاعی تاندون‌ها و تحلیل بافت‌ها اتفاق می‌افتد.
- افرادی با سابقه آسیب شانه: مانند دررفتگی یا شکستگی‌های قبلی که باعث بی‌ثباتی مفصل شده‌اند.
- افراد بی‌تحرک یا دارای پوسچر نامناسب: کم‌تحرکی و قرارگیری نادرست بدن در هنگام نشستن یا خوابیدن می‌تواند زمینه‌ساز بیماری باشد.
نحوه تشخیص سندرم گیر افتادگی شانه
تشخیص این سندرم نیاز به رویکردی دقیق و جامع دارد:
معاینه بالینی:
پزشک با انجام تست‌های خاصی مثل تست نیر (Neer Test) و تست هاوکینز-کندی (Hawkins-Kennedy) می‌تواند گیر افتادگی را شناسایی کند. بررسی دامنه حرکتی، درد در نواحی خاص و ارزیابی قدرت عضلانی از بخش‌های مهم معاینه هستند.
تصویربرداری:
- رادیوگرافی ساده (X-ray): برای بررسی شکل آکرومیون یا احتمال وجود خار استخوانی.
- MRI: دقیق‌ترین روش برای مشاهده التهاب، پارگی تاندون‌ها و تجمع مایع در بورس.
- سونوگرافی: برای ارزیابی دینامیک عملکرد تاندون‌ها هنگام حرکت.
تست‌های تخصصی:
در موارد پیچیده‌تر، ممکن است از آرتروگرافی یا تزریق تشخیصی با بی‌حس‌کننده استفاده شود تا منشأ دقیق درد مشخص شود.
روش‌های درمان سندرم گیر افتادگی شانه
درمان سندرم گیر افتادگی شانه بر اساس شدت علائم، نوع آسیب، و مرحله بیماری به صورت مرحله‌بندی شده انجام می‌شود. به‌طور کلی، این روش‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- درمان غیرجراحی (محافظه‌کارانه)
- درمان جراحی (در صورت عدم پاسخ به درمان محافظه‌کارانه)
در اغلب موارد، درمان غیرجراحی در صورت پیگیری منظم و دقیق، بسیار مؤثر است.
۱. درمان غیرجراحی
الف) استراحت نسبی و پرهیز از حرکات تحریک‌کننده
در مرحله حاد بیماری که التهاب و درد شدید است، محدود کردن حرکات بالای سر، بلند کردن اجسام سنگین، یا ورزش‌های پرتحرک کمک می‌کند تا ساختارهای التهابی فرصت ترمیم پیدا کنند.
ب) دارو درمانی
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، دیکلوفناک یا سلکوکسیب برای کاهش التهاب و درد.
- در برخی موارد حاد، پزشک ممکن است تزریق موضعی کورتون در بورس ساب‌اکرومیال را برای کنترل التهاب شدید توصیه کند. این تزریق باید با دقت و فقط تحت نظر متخصص انجام شود.
ج) فیزیوتراپی حرفه‌ای
یکی از مهم‌ترین ارکان درمان، فیزیوتراپی است. هدف از فیزیوتراپی شامل موارد زیر است:
- کاهش درد و التهاب اولیه
- بازگرداندن دامنه حرکتی کامل
- تقویت عضلات روتاتور کاف و دلتوئید
- اصلاح حرکات غلط شانه و اسکپولا
در فیزیوتراپی، از تکنیک‌هایی مثل اولتراسوند، تحریک الکتریکی، سرما و گرما درمانی، و تمرینات اختصاصی استفاده می‌شود.
۲. تمرینات ورزشی مناسب برای سندرم گیر افتادگی شانه
پس از کاهش درد و التهاب حاد، حرکات اصلاحی و تقویتی زیر تحت نظارت فیزیوتراپ توصیه می‌شود:
تمرینات کششی (Stretching)
- کشش دیوار (Wall Stretch):
- کنار دیوار بایستید.
- بازوی آسیب‌دیده را با زاویه ۹۰ درجه روی دیوار قرار دهید.
- به‌آرامی بدن را در جهت مخالف بچرخانید تا کشش در شانه حس شود.
- ۲۰ ثانیه نگه دارید – ۳ بار تکرار.
- کشش حوله‌ای پشت شانه (Towel Stretch):
- یک حوله یا عصا را از پشت گردن بگیرید.
- با دست مقابل، حوله را از پایین بکشید.
- کشش در عضلات پشت شانه حس می‌شود.
تمرینات تقویتی (Strengthening)
- اکسترنال روتیشن با کش مقاومتی:
- کش را به دستگیره در ببندید.
- آرنج را در زاویه ۹۰ درجه کنار بدن نگه دارید.
- ساعد را به بیرون بچرخانید.
- ۲ ست ۱۰ تایی – روزانه.
- درون‌چرخش (Internal Rotation):
- شبیه تمرین بالا، اما این بار ساعد را به داخل حرکت دهید.
- تمرین‌های بالانس اسکپولار:
- بالا بردن شانه‌ها، جمع‌کردن کتف‌ها به عقب و پایین آوردن به آرامی برای فعال‌سازی عضلات ثبات‌دهنده اسکپولا.
- تمرین پاندولی:
- به جلو خم شوید.
- بازوی آسیب‌دیده را آویزان نگه دارید.
- حرکات دایره‌ای یا نوسانی انجام دهید.
- بسیار مناسب برای مرحله درد اولیه.
توجه: انجام تمرینات بدون درد و با فرم صحیح اهمیت حیاتی دارد. تمرینات باید تدریجی، تحت نظارت متخصص و بر اساس توان فردی باشد.
۳. اصلاح سبک زندگی و پوسچر
- اصلاح نحوه نشستن (پرهیز از قوز کردن و شانه‌های جلوآمده)
- استفاده از میز و صندلی ارگونومیک
- اصلاح خوابیدن (پرهیز از خوابیدن روی شانه آسیب‌دیده)
- اجتناب از حمل کیف‌های سنگین با یک دست
۴. درمان‌های مکمل و جایگزین
- ماساژ درمانی: جهت کاهش تنش عضلانی و بهبود گردش خون.
- طب سوزنی: برخی بیماران از این روش برای کاهش درد استفاده می‌کنند.
- درای نیدلینگ (Dry Needling): برای آزادسازی نقاط ماشه‌ای عضلات شانه.
۵. درمان جراحی
اگر پس از ۶-۳ ماه درمان محافظه‌کارانه بهبودی حاصل نشود، یا پارگی تاندون یا خار استخوانی شدید وجود داشته باشد، پزشک ممکن است جراحی را پیشنهاد کند.
انواع جراحی‌ها:
- ساب‌اکرومیال دکمپرشن (Subacromial Decompression):
- برداشتن بخشی از زائده آکرومیون و کاهش فشار بر تاندون‌ها.
- برداشتن بورس ملتهب (Bursectomy):
- در مواردی که بورس ساب‌اکرومیال مزمن دچار التهاب شده است.
- ترمیم پارگی روتاتور کاف:
- در صورت پارگی کامل یا جزئی یکی از تاندون‌ها.
جراحی به‌صورت آرتروسکوپیک (کم تهاجمی) انجام می‌شود و دوران نقاهت کوتاه‌تر و عوارض کمتری دارد. بعد از جراحی، برنامه فیزیوتراپی دقیق نقش کلیدی در بازگشت به فعالیت ایفا می‌کند.
بایدها و نبایدهای بعد از درمان سندرم گیر افتادگی شانه
بایدها:
- ادامه تمرینات فیزیوتراپی حتی پس از کاهش درد.
- اصلاح وضعیت نشستن و ایستادن به‌ویژه در محل کار.
- تقویت عضلات روتاتور کاف و دلتوئید به صورت تدریجی.
- رعایت اصول ارگونومی در هنگام کار با رایانه یا بلند کردن اجسام.
- معاینه دوره‌ای توسط متخصص برای بررسی روند بهبودی.
نبایدها:
- برگشت زودهنگام به ورزش یا فعالیت‌های سنگین قبل از بهبودی کامل.
- خوابیدن روی شانه آسیب‌دیده که فشار مضاعفی وارد می‌کند.
- استفاده مداوم از داروهای ضد درد بدون مشورت پزشک.
- انجام حرکات ناگهانی یا چرخشی شدید.
- نادیده گرفتن دردهای خفیف مکرر که می‌تواند نشانه بازگشت بیماری باشد.
سندرم گیر افتادگی شانه را جدی بگیرید
در پایان، باید تأکید کرد که اختلال سندرم گیر افتادگی شانه از جمله اختلالاتی است که در صورت تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد. این سندرم اگر نادیده گرفته شود، ممکن است منجر به آسیب‌های دائمی مانند پارگی تاندون‌های روتاتور کاف یا محدودیت حرکتی دائم شود. بهره‌گیری از روش‌های درمانی مؤثر، اصلاح سبک زندگی و پایبندی به اصول مراقبتی پس از درمان می‌تواند روند بهبود را تسریع کرده و از عود مجدد آن جلوگیری کند.
