سندرم کشکک دو تکه چیست؟

سندرم کشکک دو تکه یک وضعیت خاص و نسبتاً نادر در ساختار استخوان کشکک زانو است. در این عارضه کشکک به ‌جای اینکه به ‌صورت یکپارچه شکل بگیرد، از دو قطعه جداگانه تشکیل شده است. این پدیده نتیجه نقص در فرآیند اتصال هسته‌ های استخوانی در دوران رشد است و در اغلب موارد به‌ طور مادرزادی وجود دارد. افراد مبتلا به این وضعیت ممکن است سال ‌ها بدون هیچ علامتی زندگی کنند؛ اما در برخی شرایط، به ‌ویژه پس از ضربه یا فشار مکرر، علائم آن ظاهر می ‌شود.

سندرم کشکک دو تکه معمولاً در تصویربرداری‌ های پزشکی مانند رادیوگرافی یا MRI تشخیص داده می ‌شود. این حالت می‌ تواند با درد موضعی، حساسیت به لمس یا محدودیت حرکتی همراه باشد. بسیاری از بیماران تنها زمانی متوجه وجود این عارضه می ‌شوند که به دلیل آسیب یا درد زانو تحت بررسی‌ دقیق قرار بگیرند.

اهمیت شناخت این بیماری در تشخیص به ‌موقع و انتخاب روش درمانی مناسب است. اگرچه در بسیاری از موارد درمان غیرجراحی کافی است؛ اما در برخی بیماران، به ‌خصوص در صورت بروز علائم شدید یا آسیب‌ های همراه، مداخلات جراحی ممکن است ضروری شود. تا انتهای این مطلب کلینیک ارتوپدی سعادت آباد را همراه کنید تا بیشتر با علائم و دلایل این عارضه آشنا شویم.

سندرم کشکک دو تکه

سندرم کشکک دو تکه به‌ طور دقیق به حالتی اطلاق می ‌شود که کشکک زانو به دو قطعه استخوانی مجزا تقسیم شده باشد. این قطعات معمولاً توسط بافت فیبری یا غضروفی به یکدیگر متصل می ‌شوند. در شرایط طبیعی، تک تک اعضا عملکرد نسبی خود را حفظ می ‌کنند. با این حال، این جدایی ساختاری می ‌تواند بر پایداری و کارایی زانو اثر بگذارد.

در این بیماری، بیمار ممکن است احساس ناپایداری در مفصل زانو یا محدودیت در حرکات اکستنشن و فلکشن داشته باشد. در برخی موارد، علائم تنها پس از فعالیت ‌های شدید یا وارد آمدن فشار مداوم به زانو بروز می ‌کند. این حالت در نوجوانان ورزشکار یا افرادی که فعالیت‌ های سنگین انجام می ‌دهند، شایع ‌تر گزارش شده است. از نظر علمی، سندرم کشکک دو تکه می ‌تواند در انواع مختلفی از محل و جهت جدایی دیده شود. محل شایع جدایی در قسمت فوقانی-خارجی کشکک است؛ اما موارد دیگری نیز وجود دارد که باید در معاینات و تصویربرداری ‌ها مدنظر قرار گیرد.

از دیدگاه پاتوفیزیولوژیک، سندرم کشکک دو تکه معمولاً یک ناهنجاری تکاملی است. این ناهنجاری در طی فرآیند استخوان ‌سازی (ossification) کشکک رخ می ‌دهد. در حالت عادی، هسته‌ های استخوانی کشکک در سنین کودکی به ‌تدریج با هم جوش می‌ خورند؛ اما در این سندرم، یک یا چند هسته از هم جدا باقی می ‌مانند. این وضعیت ممکن است بدون علامت باشد؛ اما در مواردی که فعالیت ‌های تکراری انجام شوند یا ضربه به زانو وارد شود، بیماری مشخص می شود؛ چرا که می ‌تواند به التهاب بافت ‌های اطراف، درد و کاهش عملکرد حرکتی منجر گردد. تشخیص دقیق این سندرم در مراحل اولیه، نقش مهمی در پیشگیری از پیشرفت علائم و انتخاب راهکارهای درمانی مناسب دارد.

علائم سندرم کشکک دو تکه

علائم سندرم کشکک دو تکه می ‌توانند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند. شدت آن‌ ها بسته به محل جدایی استخوانی، میزان فعالیت بدنی و شرایط فیزیولوژیک بیمار تغییر می کند. در بسیاری از موارد، این بیماری ممکن است در حالت استراحت بدون علامت باشد. این علائم ممکن است تنها هنگام انجام فعالیت ‌های فیزیکی، فشار مستقیم بر زانو یا پس از ضربه خود را نشان دهد.

شناخت علائم این سندرم اهمیت بالایی دارد؛ زیرا بروز هر یک از آن‌ ها می ‌تواند بر عملکرد روزمره، توانایی ورزشی و کیفیت زندگی فرد اثر بگذارد. با بررسی دقیق نشانه ها می ‌توان به تشخیص سریع ‌تر و درمان مؤثرتر دست یافت. از جمله علائم مهم این عارضه می توان به ۸ مورد زیر اشاره کرد:

در صورتی که یک یا چند علامت از میان موارد نام برده شده را حس کردید، سریعا به پزشک مراجعه کنید. برای این منظور می توانید از خدمات کلینیک ارتوپدی سعادت آباد بهره مند شوید.

جهت رزرو نوبت از دکتر فوق تخصص ارتوپدی در تهران

دلایل سندرم کشکک دو تکه

دلایل بروز سندرم کشکک دو تکه را می ‌توان در طیفی از عوامل مادرزادی تا اکتسابی دسته ‌بندی کرد. در حالت طبیعی، کشکک طی کودکی از چند مرکز استخوان سازی شکل می ‌گیرد. این مراکز در انتهای رشد به ‌طور کامل به هم می ‌پیوندند. هنگامی که این اتصال به هر دلیل کامل نشود، یک یا چند قطعه مجزا باقی می ‌ماند. این قطعات اغلب با بافت فیبری–غضروفی به قطعه اصلی متصل هستند. چنین آرایشی ممکن است سال ‌ها بدون علامت باشد و صرفاً در تصویربرداری‌ های روتین دیده شود. هر عاملی که تعادل بیومکانیکی مفصل کشکک-ران را برهم بزند، می ‌تواند این وضعیت پنهان را به سندرم علامت ‌دار تبدیل کند.

از منظر بالینی، تفاوت میان «وجود مادرزادی سندرم کشکک دو تکه» و «سندرم کشکک دو تکه علامت‌ دار» کلیدی است. اولی لزوماً بیماری محسوب نمی ‌شود؛ اما با ورود عوامل محرک، به صورت درد، حساسیت، تورم و محدودیت حرکتی بروز می‌ کند. این عوامل شامل ضربه مستقیم، استفاده بیش‌ از حد، التهاب مزمن یا زمینه ‌های متابولیک استخوان می شود. شناخت دقیق عوامل ایجاد کننده یا تشدید کننده، علاوه بر کمک به پیشگیری، مسیر تصمیم ‌گیری درمانی را نیز روشن می‌ کند؛ زیرا در مواردی می ‌توان با حذف عامل محرک از مداخله‌ های پیچیده ‌تر پرهیز کرد.

نقص مادرزادی در جوش خوردن هسته ‌های استخوانی

شایع ‌ترین مکانیسم، عدم جوش ‌خوردن کامل هسته‌ های استخوانی کشکک در دوران رشد است. این پدیده در طبقه ‌بندی Saupe معمولاً در ناحیه فوقانی-خارجی کشکک مشاهده می ‌شود. نحوه بروز آن می ‌تواند یک ‌طرفه یا دوطرفه باشد و در بخش بزرگی از موارد بی ‌علامت می‌ ماند. طبقه ‌بندی Saupe یک سیستم قدیمی و پرکاربرد در ارتوپدی است. این سیستم برای دسته‌ بندی محل قرارگیری قطعه فرعی در سندرم کشکک دو تکه استفاده می ‌شود. حاشیه‌ های صاف، کورتکس منظم و شکل هندسی هماهنگ قطعات در تصویربرداری به نفع منشأ مادرزادی و تمایز آن از شکستگی‌ تازه است.

عدم همجوشی می ‌تواند تحت ‌تأثیر الگوهای ژنتیکی، تفاوت‌ های موضعی خون ‌رسانی یا بار مکانیکی در سال ‌های رشد رخ دهد. این عارضه غالباً تا دوران نوجوانی یا بزرگسالی، به ‌ویژه در ورزشکاران به‌ طور تصادفی کشف می ‌شود. اهمیت شناخت این علت در آن است که بدون وجود عامل تحریک ‌کننده، لزوماً نیازی به درمان تهاجمی ندارد. با آموزش حرکات اصلاحی و مراقبت های روزمره می توان عوارض این بیماری را کاهش داد.

آسیب ‌های مستقیم به کشکک

ضربات مستقیم (مانند برخورد با لبه سفت، سقوط روی زانو) می ‌تواند سندرم کشکک دو تکه را وارد فاز علامت‌ دار کند. حتی در موارد نادر، این ضربات سبب جدایی ثانویه یک قطعه فرعی شود. پاسخ التهابی پس از ضربه، کشش بافت فیبری بین قطعات و تغییر فشار روی مفصل کشکک-ران، منشأ درد و حساسیت موضعی هستند.

از منظر تصویربرداری، تشخیص تفاوت شکستگی حاد از سندرم کشکک دو تکه ضروری است؛ شکستگی حاد معمولاً خطوط نامنظم با لبه‌ های تیز و بدون کورتکس بالغ نشان می ‌دهد؛ در حالی ‌که سندرم کشکک دو تکه قدیمی دارای حاشیه ‌های صاف و کورتیکاسیون کامل است. انتخاب صحیح بین بی‌ حرکت ‌سازی کوتاه‌ مدت، توان ‌بخشی تدریجی یا در موارد مقاوم مداخله جراحی، به این تفاوت وابسته است.

شکستگی‌ های ناکامل و جوش خوردن ناقص

گاهی منشأ «دو تکه شدن» نه مادرزادی بلکه پیامد شکستگی قبلی کشکک است. در این شرایط اگر استخوان کامل جوش نخورد، می تواند به سندرم کشکک دو تکه منجر شود. دلایلی مانند بی ‌حرکت ‌سازی ناکافی، بازگشت زودهنگام به فعالیت یا وضعیت عمومی نامطلوب استخوان (مثلاً کمبود ویتامین D) می توانند موثر باشند. در این حالت، شکاف درمان نشده میان قطعات می ‌تواند کانون درد و التهاب مزمن شود.

مدیریت این حالت به اندازه و جا به جایی قطعات و سطح فعالیت بیمار وابسته است. در موارد بدون جا به جایی قابل ‌توجه، رویکرد محافظه ‌کارانه همراه با کنترل بار مکانیکی و فیزیوتراپی هدفمند مؤثر است؛ اما در حضور ناپایداری مکانیکی یا درد مقاوم، «تثبیت داخلی با پیچ مخصوص» یا «برداشت قطعه آزاردهنده» مطرح می‌ شود.

بیماری ‌های متابولیک استخوان

اختلالات متابولیک مانند پوکی‌ استخوان، استئومالاسی، هیپرپاراتیروئیدیسم یا مصرف طولانی ‌مدت کورتیکواستروئیدها، کیفیت ماتریکس استخوانی را تضعیف می کنند. در نتیجه، آستانه آسیب‌ پذیری کشکک کاهش می یابد. چنین شرایطی احتمال ایجاد شکستگی ‌های ریز و جوش‌ خوردن ناقص را افزایش می ‌دهد.

در این بستر، یک کشکک ذاتاً دو تکه یا حتی یک کشکک یکپارچه می ‌تواند تحت بارهای معمول دچار علائم شود. درمان تنها معطوف به زانو نیست؛ اصلاح زمینه متابولیک (مصرف ویتامین D و کلسیم، کاهش دوز یا جایگزینی دارو)، کنترل بار مکانیکی و توانبخشی، برای قطع درد، ضروری است.

التهاب مزمن مفصل کشکک-ران

بیماری ‌های التهابی سیستمیک مانند آرتریت روماتوئید می‌ توانند با ترشح واسطه‌ های التهابی، کیفیت اتصال فیبری-غضروفی بین قطعات را مختل کنند. در نتیجه، حساسیت موضعی ایجاد نمایند. این التهاب پایدار با افزایش فشار مفصلی، درد هنگام بالا رفتن از پله و نشستن طولانی همراه است.

مدیریت چنین بیمارانی نیازمند ترکیب درمان موضعی زانو با کنترل فعال بیماری زمینه ‌ای است. استفاده اصولی از داروهای ضد التهاب، تنظیم بار مکانیکی و تزریق داخل ‌مفصلی، می ‌تواند علائم را مهار کند. این اقدامات از نیاز به جراحی می کاهد.

ناهنجاری ‌های رشد و بیومکانیک

اختلالات رشد یا الگوهای بیومکانیکی نامطلوب می ‌توانند فشار بر کشکک را تغییر داده و فشار بر محل اتصال قطعات را افزایش دهند. در سندرم کشکک دو تکه، چنین نیروهایی به‌ سرعت به علائم هشدار دهنده تبدیل می ‌شوند.

اصلاح این عوامل با ‌فیزیوتراپی و مداخلات ارگونومیک (اصلاح کفش، کفی ‌های طبی، تکنیک ‌های ورزشی) می ‌تواند بار غیرطبیعی را کاهش دهد. در موارد ساختاری شدید، ارجاع برای ارزیابی ارتوپدی پیشرفته ضروری است.

ضربات مکرر و فشار بیش از حد

فعالیت ‌هایی با پرش زیاد، دویدن طولانی، یا خم ‌و ‌راست شدن‌ های مکرر منجر به ایجاد ریزآسیب‌ های مداوم در زانو می شوند. لذا اتصال بین قطعات کشکک را تحریک می‌ کنند. این مکانیسم به ‌ویژه در نوجوانان ورزشکار با سندرم کشکک دو تکه مادرزادی، علائم را برجسته می ‌کند.

راهبرد مؤثر شامل مدیریت فشار، تعدیل حجم و شدت تمرین، تکنیک صحیح فرود و افزودن فازهای ریکاوری است. ترکیب یخ، تمرینات کنترل ‌شده و بازآموزی الگوهای حرکتی، نیاز به مداخلات تهاجمی را کاهش می‌ دهد.

جراحی‌ های قبلی زانو

برخی مداخلات جراحی از جمله آزادسازی جانبی کشکک، ترمیم رباط MPFL، یا اعمالی که تماس کشکک-ران را تغییر می ‌دهند، باید بررسی شوند. این اعمال می ‌توانند در موارد معدودی به تحریک محل اتصال قطعات یا حتی ایجاد شرایط شبه ‌دو‌تکه منجر شوند. اسکارهای فیبری و تغییر در مسیر کشش تاندون پاتلار، از عوامل مؤثر شناخته می شوند.

در مدیریت پس از جراحی، تمرکز بر تعادل عضلانی و کنترل التهاب اهمیت دارد. در صورتی ‌که علائم با درمان محافظه‌ کارانه کنترل نشود، ارزیابی مجدد جهت مداخلات اصلاحی انجام می‌ شود.

تشخیص سندرم کشکک دو تکه

تشخیص دقیق سندرم کشکک دو تکه نیازمند یک رویکرد جامع است. این رویکرد ترکیبی از بررسی ‌های بالینی دقیق و ابزارهای تصویربرداری پیشرفته خواهد بود. در مرحله بالینی، ارزیابی های اولیه روی بیمار انجام می شود تا علت و شدت درد مشخص شود. پس از آن، تصویربرداری ‌های رادیوگرافی، سی ‌تی ‌اسکن یا MRI برای مشاهده ساختار استخوانی و بافت نرم اطراف کشکک انجام می ‌شود. پیش از انتخاب روش درمان، باید قطعات استخوانی جداشده به ‌درستی شناسایی شوند. هدف اصلی این بررسی‌ ها، افتراق سندرم کشکک دو تکه از شکستگی ‌های تازه، آسیب ‌های تروماتیک و سایر اختلالات زانو است. علاوه بر این، تشخیص دقیق مسیر درمانی مناسب را هموار کرده و از بروز عوارض ناشی از درمان نادرست جلوگیری می ‌کند. از جمله روش های تشخیص این بیماری می توان به موارد زیر اشاره کرد:

معاینه فیزیکی و ارزیابی دامنه حرکتی

پزشک با لمس ناحیه کشکک، بررسی حساسیت، تورم و دامنه حرکتی می ‌تواند نشانه ‌های اولیه بیماری را شناسایی کند. معاینه دقیق می ‌تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد شدت علائم و تأثیر آن بر عملکرد روزانه بیمار ارائه دهد.

آزمایش ‌های عصبی

این آزمایش ‌ها برای بررسی قدرت عضلات، حس پوستی و واکنش ‌های عصبی انجام می ‌شود. وجود آسیب عصبی یا ضعف عضلانی می ‌تواند نشان‌ دهنده فشار غیرطبیعی بر ساختارهای اطراف زانو و سندرم کشکک دو تکه باشد.

تصویربرداری رادیولوژیک

رادیوگرافی ساده یکی از ابزارهای اصلی تشخیص است که جدایی قطعات کشکک را به وضوح نشان می ‌دهد. MRI و CT اسکن نیز برای بررسی جزئیات بافت نرم و ساختار استخوانی و سندرم کشکک دو تکه مورد استفاده قرار می ‌گیرند.

سونوگرافی مفصل زانو

سونوگرافی می‌ تواند التهاب بافت‌ های اطراف کشکک و تجمع مایع مفصلی را نشان دهد. این روش به‌ ویژه در بیماران با درد حاد و تورم ناگهانی مفید است.

آزمایش‌ های آزمایشگاهی

در مواردی که احتمال بیماری‌ های التهابی یا عفونی مطرح باشد، آزمایش خون و بررسی مارکرهای التهابی انجام می‌ شود. این آزمایش‌ ها به افتراق علل دیگر درد زانو کمک می ‌کنند.

راه‌ های درمان سندرم کشکک دو تکه

انتخاب روش درمانی سندرم کشکک دو تکه به شدت علائم، علت بروز و وضعیت عمومی بیمار بستگی دارد. در بیشتر موارد، درمان محافظه‌ کارانه نتایج خوبی دارد، اما در برخی شرایط، مداخله جراحی ضرورت پیدا می‌ کند. از جمله روش های درمان این سندروم می توان موارد زیر را نام برد:

استراحت و کاهش فعالیت‌ های سنگین

استراحت موقت و پرهیز از حرکات تکراری زانو باعث کاهش التهاب و درد می‌ شود. این رویکرد معمولاً در مراحل اولیه و برای کنترل علائم مؤثر است.

استفاده از داروهای ضد التهاب

داروهایی مانند NSAIDها به کاهش التهاب و درد کمک می ‌کنند. مصرف این داروها باید تحت نظر پزشک و با رعایت دوز مناسب باشد.

فیزیوتراپی و تمرینات تقویتی

تمرینات کششی و تقویت عضلات چهارسر ران باعث بهبود پایداری زانو و سندرم کشکک دو تکه می ‌شوند. فیزیوتراپی همچنین به بازیابی دامنه حرکتی کامل کمک می ‌کند.

استفاده از بریس یا زانوبند

بریس می‌ تواند فشار بر کشکک را کاهش داده و حرکت غیرطبیعی قطعات آن را محدود کند. این وسیله به‌ خصوص در حین فعالیت‌ های روزانه یا ورزشی مفید است.

تزریق داروهای کورتیکواستروئیدی

تزریق مستقیم دارو در مفصل برای کاهش التهاب شدید به کار می ‌رود. این روش باید محدود و با نظر پزشک انجام شود تا عوارض احتمالی کاهش یابد.

روش‌ های فیزیکی مانند اولتراسوند تراپی

اولتراسوند تراپی و لیزر درمانی به بهبود جریان خون و ترمیم بافت کمک می ‌کنند. این روش‌ ها معمولاً به ‌عنوان مکمل درمان ‌های دیگر استفاده می ‌شوند.

جراحی برداشتن قطعه اضافی کشکک

در مواردی که درد مزمن و عملکرد محدود باقی بماند، جراحی برای برداشتن قطعه جداشده انجام می ‌شود. این روش می ‌تواند باعث رفع کامل علائم شود.

پیوند استخوان یا تثبیت قطعات

در برخی بیماران، به جای برداشتن قطعه، آن را با پیچ یا سیم به کشکک اصلی متصل می ‌کنند. این رویکرد بیشتر در بیماران جوان و فعال استفاده می ‌شود.

باید بدانید که انتخاب روش درمان، بر عهده پزشک است. تمامی روش های درمانی برای همه بیماران مناسب نیستند؛ از همین رو، باید به تشخیص و تجویز پزشک اعتماد کنید و برای اجرای یک درمان خاص اصرار نورزید.

سخن آخر

سندرم کشکک دو تکه یک وضعیت نسبتاً نادر است؛ با این حال می ‌تواند تأثیر قابل توجهی بر عملکرد زانو و کیفیت زندگی بیمار داشته باشد. شناخت علائم، مراجعه زودهنگام به پزشک و پیگیری درمان می ‌تواند از پیشرفت مشکلات و بروز آسیب ‌های جبران ‌ناپذیر جلوگیری کند. رویکرد درمانی باید بر اساس شرایط فردی و با هدف حفظ عملکرد مفصل و کاهش درد انتخاب شود. با آگاهی و مراقبت صحیح، بسیاری از بیماران می ‌توانند به زندگی فعال و بدون درد بازگردند. برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با درمان سندرم کشکک دو تکه با کلینیک ارتوپدی سعادت آباد در تماس باشید.